Yaşlılarda Düşme: Yaklaşım ve Önlemler

70

I. Yaşlılarda Düşme: Tanım ve Epidemiyoloji

Düşme, Dünya Sağlık Örgütü tarafından bir kişinin istemsiz olarak yere veya daha düşük bir seviyeye inmesi olarak tanımlanır (1). 65 yaş üzeri bireylerin acil servis başvuruları arasında en sık görülen nedenlerdendir. Yaşlı hastaların %30’u yılda en az bir kez düşerken, 80 yaş üzeri bireylerde bu oran %50’ye kadar çıkmaktadır. Bu vakaların yaklaşık yarısında tekrarlayan düşmeler görülmektedir (2). Bakımevlerinde yaşayan yaşlı bireylerde ise bu oran %60’a yaklaşmaktadır (3). Yaşlı bireylerde tüm acil servis başvurularının %10’unun düşmelerle ilgili olduğu bildirilmektedir. Yılda üç milyon yaşlı insan düşmeler nedeniyle acil serviste tedavi edilmekte ve 800 binden fazlası hastaneye yatırılmaktadır (2,3).  Yaralanma bulgusu olmayan düşme olgularında bile anlamlı morbidite geliştiği ve bu durumun fonksiyonel kaybın başlangıcı olabileceği bildirilmiştir (4,5). Tekrarlayan düşmeler ayrıca hastalarda korkuya neden olarak, pasifliği, azalan gücü ve azalan dengeyi tetiklemekte ve sonucunda bağımsızlık kaybına ve günlük yaşam aktivitelerinin azalmasına neden olmaktadır (6). Düşen hastaların %12’sinin uzun süreli bakımevi bakımına ihtiyacı olduğu bildirilmiştir (3). Basit bir yaralanma ile ciddi patolojilerin gelişimi ile bu hastalar için ‘Silver Trauma‘ tanımı yapılmıştır. Silver travma, basit bir mekanizma sonrası yaralanma ciddiyet skoru (ISS) 15 üzerinde olduğu durumları içermektedir (7). Bu nedenler yaşlıların düşmelerinin acil servislerdeki önemini göstermektedir.

II. Düşme Risk Faktörleri

Düşmeler genellikle, yaşa bağlı denge, yürüyüş ve kardiyovasküler işlevlerdeki azalmaların üzerine eklenen akut bir stres faktörünün (örn. enfeksiyon, ilaç, çevresel risk) etkisiyle oluşur.  Çok sayıda prospektif kohort çalışmaya göre, tekrar eden düşme öyküsü olanlarda risk daha yüksektir. Aşağıdaki faktörler en sık ilişkili olanlardır:

• Geçmişte düşme öyküsü 
• Kas güçsüzlüğü, özellikle alt ekstremitelerde
• İleri yaş
• Kadın cinsiyet
• Denge bozukluğu
• Bilişsel bozulma
• Psikotrop ilaç kullanımı
• Artrit, inme, ortostatik hipotansiyon
• Anemi, senkopla ilişkili düşme,

Yaşlı bireylerde düşme riskini artıran çeşitli faktörler sistematik olarak sınıflandırılabilir. Kadın cinsiyet, erkeklere kıyasla belirgin bir risk faktörüdür (2,8). Bunun dışında, yaşlanma süreciyle birlikte duyusal sistemlerdeki bozulmalar da düşme riskini artırmaktadır. Görme azalması, vestibüler disfonksiyon ve proprioseptif yetersizlik gibi duyusal yıkımlar; özellikle çok odaklı gözlük kullanımı ve işitme kaybı ile birleştiğinde çevresel etkileşimi zorlaştırarak postüral stabiliteyi bozar ve denge kaybına yol açabilir. Ayrıca ortostatik hipotansiyon ve serebral perfüzyon bozuklukları da düşmeleri kolaylaştıran önemli fizyopatolojik mekanizmalardır. Parkinson hastalığı, osteoartrit, diyabet ve inme gibi kronik hastalıklar ile kas-iskelet sistemi ağrısı ve osteoporoz hem düşme hem de kırık açısından önemli risk oluşturur. Psikotrop ilaçlar, antikolinerjik ajanlar, antihipertansifler, polifarmasi ve ilaç dozundaki değişiklikler ise değiştirilebilir risk faktörleri arasında yer alır. Aşırı alkol kullanımı ve uygun olmayan ayakkabı seçimi ise önlenebilir çevresel riskler arasında sayılmaktadır (8-12).

III. Düşmeye Bağlı Yaralanmalar

Yaşlı bireylerde düşmelerin en ciddi sonuçları kalça kırıkları, kosta kırıkları, el bileği ve vertebra kırıkları, travmatik beyin hasarı ve yumuşak doku yaralanmalarıdır (13). Kalça kırığı sonrası bir yıllık mortalite %15–30 arasında bildirilmektedir. Beyin atrofisi nedeniyle subdural hematom riski artmakta, antikoagülan kullanımı komplikasyon riskini daha da yükselmektedir (14). Düşmenin düşük enerjili olması, ciddi yaralanmaları dışlamaz; majör torasik ya da abdominal travmalar gelişebilir (4). Düşmeye bağlı hastaneye yatış oranı %5 civarındayken, %10’a yakın hastanın uzun dönem bakıma ihtiyacı doğmaktadır (3,14).

IV. Düşme Sonrası Acil Serviste Yaklaşım

Acil serviste düşen yaşlı bireyin değerlendirilmesi özellikli yaklaşım gerektirir. Değerlendirme yalnızca travmatik yaralanmaları değil, aynı zamanda düşmeye neden olan altta yatan etiyolojiyi de kapsamalıdır (5,11,15). İlk değerlendirme ABCDE yaklaşımı ile başlamalı, vital bulgular yaşlı hastalarda atipik seyredebildiğinden dikkatle yorumlanmalıdır (11). Yaşlılarda travmatik yaralanmalar sıklıkla sessiz seyredebilir; bu da klinik değerlendirmede önemli bir tuzaktır. Beyin atrofisi kraniyal patolojilerin semptomlarının gizli kalmasına neden olabilir, batın yaralanmaları semptomları değişen visseral sinir fizyoloji ile batın hassasiyeti oluşturmayabilir (5,16). 

Düşme ile başvuran bir yaşlıda anamnez sadece travmaya yönelik olmamalıdır. Öncesinde yaşanan baş dönmesi, çarpıntı, bilinç kaybı, görme bulanıklığı, nöbet veya göğüs ağrısı gibi semptomlar sorgulanmalıdır. Düşmenin neden olacağı yaralanmalar yanında bir patolojiye sekonder düşme de meydana gelebilmektedir. Bu nedenle hastaların ek tetkikleri ile- EKG, tam kan sayımı, elektrolit paneli ve görüntüleme tetkikleri- altta yatan senkop, miyokard enfarktüsü, aritmi, inme gibi nedenler dışlanmalıdır (11). 

Olası nedenler arasında geriatrik sendromlar anamnez ve muayenede yer almalıdır. Yaşlı bireyin daha önce düşme atakları, düşme riski, düşme korkusu sorgulanmalıdır. Düşme nedenlerinden. Önemli olan polifarmasi ayrıntılı sorgulanmalıdır. Özellikle antihipertansifler, benzodiazepinler, antidepresanlar ve antikolinerjik etkili ajanlar etiyolojide etkileri nedeniyle antikoagülan antiplatelet ajanlar ise olası patoloji riskleri nedeniyle ayrıntılı değerlendirilmelidir. Sarkopeni, denge bozuklukları ayrıntılı değerlendirilmelidir (11, 17).

Acil servise düşme ile başvuran hastalar için CDC tarafından sağlık profesyonelleri ve de hastalar için bilgilendirmeler yapmaktadır. Sağlık profesyonelleri için düşen bir hasta için önerdiği algoritma tanımlanmıştır. Bu algoritmada düşme riski belirlenen hastanın güç ve denge testlerini yapılmasını önermektedir. Acil serviste de kolaylıkla yapılabilecek adım testi, sandalye testi, dört aşamalı denge testi bunlardan önerilenlerdir. Hastanın polifarmasi, görme keskinliği, ev güvenliği, ortostatik kan basıncının, ayak sağlığının, ek hastalıkların sorgulanmasını önerilmektedir (3). 

Yaşlı hastaların basit düşmeye bağlı yaralanmaları yatış ya da operasyon gereksinimi olmasa da komplikasyon gelişimi nedeniyle acil serviste izlem gerektirir. Kafa travması olan yaşlı bireylerin izlemde subdural gelişim riski vardır (18). Toraks travmasına bağlı patoloji saptanmasa dahi yeterli ağrı palyasyonu sağlanmadığında gelişebilecek atelektazi ve pnömoniler yine acil servis başvurusu ile sonuçlanacaktır (19). Batın muayenesinin izlenmesi, yaşa bağlı değişen fizyolojik yanıtlar nedeniyle yaşlı hastalarda sınırlı anlam taşımaktadır (16).

V. Acil Serviste Koruyucu Stratejiler ve Uygulanan Modeller

Düşme sonrası başvuruların ve tekrarlayan başvuruların acil servise olması, düşmeye bağlı yaralanmaların komplikasyonlarının acil serviste yönetilmesi, düşme önleyici politikaların acil servislerde oluşturulması için adım atılmasını gerekli kılmıştır. Düşme ile başvuruların acil servislere olduğu düşünüldüğünde koruyucu stratejilerin geliştirilmesi de acil servis taburculuğu sonrasında başlaması vurgulanmakta ve konu ile ilgili çalışmalar yayınlanmaktadır (20,21). Düşme riskinin ve düşme korkusunun belirlenmesi ilk adımı oluşturur. Risk faktörlerinin belirlenmesi özellikle taburculuk öncesi ilaçların düzenlenmesi düşme riskini belirgin azaltmaktadır (15). 2012’de yapılan bir Cochrane İncelemesi, düşme oranını azaltan birkaç müdahale bulmuş ve acil tıp yönetiminde ‘yararlı olabilecek’ müdahalelerin düşünülebileceğini ve bireysel risk değerlendirmesi, ev güvenliği değerlendirmesi ve değişiklik, grup ve ev tabanlı egzersiz programları ve psikotropik ilaçların kademeli olarak kesilmesini içeren çoklu faktöriyel müdahaleleri içerebileceğini önermiştir (21). Giovanni ve arkadaşları, fiziksel aktivite, teknoloji ve fizyolojik ve kognitif düzenlemelerin düşmeyi önleyeceğini belirtmektedir (11).

Harper ve arkadaşları, acil serviste taburculuk sonrası-eğitim, egzersiz, ev güvenliğinin sağlanması, iş terapisi gibi çoklu düzenlemeler- düşme önleyici müdahalelerin tekrarlayan düşme oranlarını azaltmada etkili olmadığını ancak hasta üzerinde olumlu etkileri olduğunu belirtmiştir (20). Ancak eğitimin tek başına %10 etkili olduğunu vurgulamıştır. Goldberg ve arkadaşları, denge ve kuvvet değerlendirmeleri ile eczacı incelemesini takiben uygulanan ev düzenlemeleri, fiziksel aktivite ve iş terapisi gibi müdahalelerin üç ay içinde düşme oranlarını azalttığını bildirmiştir (22). Morello sistematik derlemesinde eğitim, ev düzenlemeleri, sağlık kuruluşuna yönlendirme ile düzenlemeleri, cihaz kullanımlarının da yer aldığı acil servis düşme önleme modelleri ile popülasyona göre düzenleme yapıldığında etkili olabileceğini belirtmektedir (23). SeFallED çalışması, kompleks acil servis protokollerinin düşme önlemede etkili olduğuna dair umut verici sonuçlar ortaya koymuştur (24).

CDC tarafından geliştirilen STEADI (Stopping Elderly Accidents, Deaths & Injuries) algoritması, riskli hastaları tanımak ve müdahalede bulunmak için kullanılmaktadır. Bu algoritması, kapsamlı düşme riski değerlendirmeleri (takip ile veya takipsiz), egzersiz, ilaç yönetimi, düşme riski eğitimi, davranış değişikliği ve ev tehlike azaltımı gibi tek başına stratejileri veya en az iki farklı stratejiyi içeren çoklu faktöriyel müdahaleleri içerir (25). Ev ve çevresel düzenlemeler, takip sistemleri, giyilebilir teknolojiler ve egzersiz programları gibi stratejilerle desteklenen düşme önleyici politikaların oluşturulması önerilmektedir.

Yaşlı bireylerde düşmenin önlenmesine yönelik müdahalelerin, acil servis başvurusuyla başlaması gerektiği ve bu sürecin çok bileşenli, bireyselleştirilmiş yaklaşımlarla sürdürülmesi gerektiği önerilmektedir. 

Kaynakça

1. World Health Organization. Falls: Key Facts. Published 2021. Accessed July 14, 2025. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/falls
2. Greenberg MR, Goodheart V, Jacoby JL, et al. Emergency Department Stopping Elderly Accidents, Deaths and Injuries (ED STEADI) Program. J Emerg Med. 2020;59(1):1-11. doi:10.1016/j.jemermed.2020.04.019
3. Centers for Disease Control and Prevention. Older Adult Falls Data. Accessed October 28, 2024. https://www.cdc.gov/falls/data-research/index.html
4. Spaniolas K, Cheng JD, Gestring ML, et al. Ground level falls are associated with significant mortality in elderly patients. J Trauma. 2010;69(4):821-825. doi:10.1097/TA.0b013e3181efc6c6
5. Aschkenasy MT, Rothenhaus TC. Trauma and falls in the elderly. Emerg Med Clin North Am. 2006;24(2):413-429. doi:10.1016/j.emc.2006.01.005
6. Kiel DP. Falls in older persons: risk factors and patient evaluation. UpToDate. Updated June 10, 2025. Accessed July 14, 2025. https://www.uptodate.com/contents/falls-in-older-persons-risk-factors-and-patient-evaluation
7. Curtis K, Mitchell R, Chong SS, Black DA. Older people and trauma: A trauma registry review. Injury. 2020;51(3):650-655. doi:10.1016/j.injury.2019.12.010
8. Martins R, Carvalho N, Batista S, Dinis A. Falls in Elderly: Study of the Prevalence and Associated Factors. Eur J Dev Stud. 2022;2(3):12-17. doi:10.24018/ejdevelop.2022.2.3.92
9. Melzer I, Freiberger E, Britting S, et al. Characteristics of falls among community-dwelling older adults: The SCOPE Study. Gerontology. 2025;71(4):253-272. doi:10.1159/000544962
10. Xu Q, Ou X, Li J. The risk of falls among the aging population: A systematic review and meta-analysis. Front Public Health. 2022;10:902599. doi:10.3389/fpubh.2022.902599

1. Giovannini S, Brau F, Galluzzo V, et al. Falls among older adults: Screening, identification, rehabilitation, and management. Appl Sci. 2022;12(15):7934. doi:10.3390/app12157934
2. Casey MF, Niznik J, Anton G, et al. Prevalence of fall risk-increasing drugs in older adults presenting with falls to the emergency department. Acad Emerg Med. 2023;30(11):1170-1173. doi:10.1111/acem.14743
3. Bergeron E, Clement J, Lavoie A, et al. A simple fall in the elderly: not so simple. J Trauma. 2006;60(2):268-273. doi:10.1097/01.ta.0000197651.00482.c5
4. Rau CS, Lin TS, Wu SC, et al. Geriatric hospitalizations in fall-related injuries. Scand J Trauma Resusc Emerg Med. 2014;22:63. doi:10.1186/s13049-014-0063-1
5. Rubenstein LZ. Falls in older people: epidemiology, risk factors and strategies for prevention. Age Ageing. 2006;35(Suppl 2):ii37-ii41. doi:10.1093/ageing/afl084
6. Hagan AK, et al. Physical exam is not an accurate predictor of injury in geriatric patients with low-energy blunt trauma. Ann Med Surg. 2023;83:103070. doi:10.1016/j.amsu.2023.103070
7. Ambrose AF, Paul G, Hausdorff JM. Risk factors for falls among older adults: a review of the literature. Maturitas. 2013;75(1):51-61. doi:10.1016/j.maturitas.2013.02.009
8. Wada K, et al. Incidence of chronic subdural hematoma after mild head trauma in older adults. World Neurosurg. 2022;160:e123-e130. doi:10.1016/j.wneu.2021.10.045
9. Van Vledder MG, Kwakernaak V, Hagenaars T, et al. Patterns of injury and outcomes in the elderly patient with rib fractures: a multicenter observational study. Eur J Trauma Emerg Surg. 2019;45(4):575-583. doi:10.1007/s00068-018-0969-9
10. Harper KJ, Arendts G, Barton AD, Celenza A. Providing fall prevention services in the emergency department: Is it effective? A systematic review and meta-analysis. Australas J Ageing. 2021;40:116-124.
11. Gillespie LD, Robertson MC, Gillespie WJ, et al. Interventions for preventing falls in elderly people. Cochrane Database Syst Rev. 2012;9:CD007146.
12. Goldberg EM, Resnik L, Marks SJ, Merchant RC. GAPcare: the Geriatric Acute and Post-acute Fall Prevention Intervention—a pilot investigation of an emergency department-based fall prevention program for community-dwelling older adults. Pilot Feasibility Stud. 2019;5:106. doi:10.1186/s40814-019-0491-9

• Morello RT, Soh SE, Behm K, et al. Multifactorial falls prevention programmes for older adults presenting to the emergency department with a fall: systematic review and meta-analysis. Inj Prev. 2019;25(6):557-564. doi:10.1136/injuryprev-2019-043214
• Stuckenschneider T, Koschate J, Dunker E, et al. Sentinel fall presenting to the emergency department (SeFallED) – protocol of a complex study including long-term observation of functional trajectories after a fall, exploration of specific fall risk factors, and patients’ views on falls prevention. BMC Geriatr. 2022;22:594. doi:10.1186/s12877-022-03261-7
• Centers for Disease Control and Prevention. STEADI (Stopping Elderly Accidents, Deaths & Injuries) Tool Kit for Health Care Providers. Accessed April 22, 2024. https://www.cdc.gov/steadi/media/pdfs/steadi-pocketguide-508.pdf