Bu sayımızda meraklıları olabileceğini düşünerek son dönemde oldukça popüler olan Bitcoin, kripto paralar ve borsa ile ilgili sorularımızı Sayın Doç. Dr. Murat Yücel hocamıza yönelttik. Bu yatırım araçları ile yatırım yapmaya başlamak isteyenler bu konularda bilgilenmek isteyenler için gayet açıklayıcı, bilgilendirici ve keyifli bir röportaj oldu. İyi okumalar.
Merhabalar öncelikle sizi tanıyarak başlayalım. Bize kendinizi tanıtabilir misiniz?
Ben Doç. Dr. Murat Yücel, Acil Tıp Uzmanıyım, Samsun Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyesiyim. Daha önce Sakarya, Kayseri ve Şırnak’ta görev yaptım. Acil tıpta 20 yılı aşanlardanım. Aslen Elazığ’lıyım, evliyim, bir oğlum var. Müzik ve spor olmazsa olmazlarım. Gitar çalıyorum, piyano çalmaya çalışıyorum, şarkı söylemeyi severim. Çoğu sporu yaptım ama son ilgi alanım golf. Lisansım geçen sene çıktı, küçük bir turnuva ikinciliğim bile var. Meraklı, araştırmacı ve hareketli bir yapım var, akrep burcuyum. Güncel meşguliyetlerim kripto paralar ve theta healing.
Rahmetli Kemal Sunal’ın “Umudumuz Şaban” filmindeki “Şimdi ben buraya neden çıktım, niçin çıktım, nasıl çıktım? Bunu izaha gerek yok, gördünüz, yürüdüm çıktım.” repliğini hatırladım şimdi. Acil Tıp Bülteni’nde böyle bir konu ile yer alacağım söylenseydi sağlam bir kahkaha atardım, öğrendiğimde attım da zaten. Ancak hayatta hiçbir şeye şaşırmamak ve imkânsız gibi görünen olayların olabileceğine inanmak, Acil tıbbın bana öğrettiklerinden bazıları.
Baştan söyleyeyim. Hiçbir finansal eğitimim yok. Zaman içerisinde öğrendiklerim ve tecrübelerim var. Yatırım tavsiyesi vermiyorum. Sadece parasının değerini korumaya, miktarını artırmaya ve “hesap yapmadan harcayabilme” hedefine ulaşmaya çalışan biriyim. İçinizden biri…
Borsa nedir peki ve sizin borsa, Bitcoin ve kripto paralar ile ilişkiniz nasıl başladı?
Borsaya 2012 yılında Sakarya’da görev yaptığım dönemde ilgi duydum ve girdim. O zamanki adı İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) idi. İlk zamanlarda pek güzel anım yok açıkçası. Hep para kaybı, panik satışlar ve zarar vardı. 2013’te İMKB, Vadeli İşlemler Opsiyon Borsası ile İstanbul Altın Borsası, tek çatı altında “Borsa İstanbul” (BİST) markası olarak birleşti. O dönemde biraz daha tecrübe kazanmıştım ve eski hatalarımdan dersler çıkararak birazcık para kazanmaya (kar etmeye) başladım. İlgilenip takip ettikçe (“finans okur-yazarlığı” bu olsa gerek) hisseleri, şirketleri, yatırımcıların hareketlerini ve belki en önemlisi grafikleri okumayı öğrendikçe tecrübe kazandım. En sonunda BİST’in bana tam olarak uygun yer olmadığını düşünmeye başladım, daha pratik, zaman kısıtlaması olmayan bir platform olmalıydı diye düşündüm ve BİST’i bıraktım. Hatta “Bir daha girmem.” diyerek bıraktım ve sözümü de halen tutuyorum.
Kripto paralara da ilk çıktığı zamanlarda ilgi duyup almış ve e-cüzdanıma koymuştum. O zamanlar “Kripto para eşittir Bitcoin.” idi ve alıp satmak, paraya çevirmek ve saklamak şimdiki kadar kolay değildi, bilinirliği azdı, güven sorunu vardı. Adı üzerinde “sanal” dı. Bir süre sonra, aldığım az miktarda Bitcoin’i satıp cüzdanımı da silmiştim. Ta ki 2020 yılına kadar. COVID 19 pandemisi ile eş zamanlı olarak tekrar kripto para yatırımı kararı aldım. Tam da “Hakkınız ödenmez.” denilerek alkışlandığımız günlere denk geliyor. Maalesef el üstünde tutulması gereken hekimler, sağlık profesyonelleri ve bilim insanlarının; risk, sorumluluk ve ekonomik kaygı üçgeninin ortasında kaldığı dönem. Bugüne geldiğimizde, verdiğim kararın doğruluğu beni mutlu ediyor. Sadece şanslı da olabilirim çünkü zamanlamam kripto paraların boğa sezonuna denk geldi. “Boğa sezonu” nedir diye soruyorsanız yükselen piyasaya verilen isim. Tersi “Ayı sezonu”, o da düşen piyasayı ifade ediyor. Birazdan daha ayrıntılı bahsedeceğim.
“Geleceğin parası…”
14 yıllık bir geçmişi olmasına rağmen özellikle son yıllarda popülarite kazanmış olan ‘Blockchain, Bitcoin ve kripto paralar’ konusuna gelirsek; bu kavramların ortaya çıkış amacı nedir sizce?
Aslında son yıllara baktığınızda her şeyin dijitalleşme yolunda ilerlediğini görebilirsiniz. Paranın dijitalleşmesi de kaçınılmaz/beklenilmesi gereken bir durum idi.İnternetin hayatımızın her alanına girdiği aşikâr. Bankalar neredeyse her işlemi internet ortamında yapıyorlar ve müşterilerine dijital/online hizmet sunuyorlar. Dijitale dönüşmeyen bir para kalmıştı neredeyse. Bana göre (biraz iddialı olacak ama) şu an kullanılan itibari para birimlerinin (Türk lirası, Amerikan doları, Euro vs.) gelecekte olmayacaklarını ve bankalara da kredi vermekten (belki kripto paralar ile) başka iş kalmayacağını düşünüyorum. Bu yüzden kripto paraları “geleceğin parası” olarak görüyorum çünkü bana göre gelecekte başka paraya ihtiyaç duyulmayacak. Her türlü alışverişiniz için telefonunuz, saatiniz veya yüzüğünüz yeterli olacak. Belki onlara da gerek kalmaz ama daha ilerisini sizin hayal gücünüze bırakıyorum.
Blockchain ve bitcoin/kripto para teknolojisi hayatımıza neler katar neleri götürür bununla ilgili düşünceleriniz nelerdir?
Çok geniş bir soru bu. Hayal etmek gibi. Artıları ve eksileri, bilinenleri ve bilinmeyenleri, iyilerin elinde ve kötülerin elinde vb. soruları genişletebilirsiniz.
Yaşadığım bir şeyi tam burada örnek verebilirim. Yurt dışına para gönderme tecrübesi olanlar bilecektir veya yabancı dergilere makale değerlendirme ücreti vs. gönderenler anımsayacaklardır. Yurt dışına 150 USD göndermek için 23 USD masraf ödemiştim. Bir arkadaşım ise başka bir ülkeye 170 USD göndermek için 80 USD masrafı görünce vazgeçmişti. Kripto paralarda durum böyle değil. Sınırsız parayı, ücretsiz veya sadece 1 USD kesinti ile dünyanın her yerine anında gönderebilirsiniz. Yanlış adrese göndermedikçe sorun yok.
Dünyayı acil servise benzetiyorum. Her yerde risk var, hızlı düşünmek ve hareket etmek çok önemli. Hızlı ve doğru kararlar verebilmek hayatın her yerinde başarının anahtarları bence. Geliştirilen teknolojilerin hayatımıza hız kattığı kesin. İnsanlar hiçbir yerde beklemek istemiyor artık. Bunu en iyi acil servis çalışanları anlıyordur diye düşünüyorum. Sanal paraları da aynı şekilde değerlendiriyorum.
Bu teknoloji ile hayatımıza girmiş olan coin, altcoin ve token gibi kavramlar mevcut. Bunların ne olduğunu ve farklarını açıklayabilir misiniz? Başlıca coinler ve tokenler nelerdir?
Kripto paralar ile ilgili temel bilgileri ve terminolojiyi burada anlatmam gerekir diye düşünüyorum. Sıra ile diğerlerine geçelim. Bilginiz olabilir veya biraz internet sörfü ile ulaşamayacağınız şeyler değil. Ben işinizi kolaylaştırayım. Bitcoin ile başlayalım.
“Coinlerin babası Bitcoin, coinlerin ve altcoinlerin anası ETH”
Bitcoin (BTC): Duymayan kalmış olamaz. Coinlerin babası. Toplam 21 milyon adet var. Yaklaşık %90’ı dolaşımda bulunuyor (18.932.400 adet). Satoshi Nakamoto adını kullanmış bilinmeyen bir kişi veya grup tarafından 2008’de icat edilmiş bir kripto para. 2009’da bir açık kaynak kodlu yazılım olarak piyasaya sürülmüş ve kullanılmaya başlanmış. Herhangi bir merkez bankasına veya bir yöneticiye bağlı olmaması en önemli özelliği. Aracılara ihtiyaç duyulmadan Bitcoin ağında kullanıcıdan kullanıcıya transfer edilebilen, merkezi olmayan bir dijital para birimi. İşlemler, kriptografi yoluyla network nodes tarafınca doğrulanıyor ve “blockchain” adı verilen halka açık bir ana deftere kaydediliyor.
Satoshi Nakamoto: Bitcoin’in yaratıcısı olarak bilinen kişi veya grupların kullandığı isim. Bu uygulamanın bir parçası olarak aynı zamanda ilk blok zinciri veritabanını tasarlamış, Aralık 2010’a kadar Bitcoin’i geliştirmeye devam etmiş. Kim olduğu hâlâ bilinmeyen Nakamoto’nun, 5 Nisan 1975 doğumlu Japonya’da yaşayan bir kişi olduğu iddia ediliyor. Fakat ortaya atılan iddiaların çoğu Nakamoto’nun Amerika veya Avrupa’da yaşayan, Japon asıllı olmayan, kriptografi (şifreleme) uzmanı ve bilgisayar bilimcilerinden biri olduğu yönünde. Satoshi Nakamoto’nun yaklaşık 1 milyon adet Bitcoin’e sahip olduğu tahmin edilmekte. Bu rakam, Bitcoin’in tüm zamanların en yüksek seviyesini gördüğü 10 Kasım 2021 (çok yakın değil mi) fiyatı baz alındığında yaklaşık 68.744 milyar dolara tekabül ediyor.
1 Satoshi: 0.000000001 BTC değeri (yazının yazıldığı andaki değeri ₺ 0.005679)
Ethereum (ETH): Coinlerin anası veya altcoinlerin anası da diyebiliriz.
Altcoin: Bitcoin dışındaki tüm coinler. https://coinmarketcap.com/ verilerine göre 5500’den fazla var. Ripple (XRP), Dogecoin (DOGE), Cardano (ADA), Solana (SOL), Shiba Inu (SHIB) en değerli ve popüler olanlardan bazıları. Neredeyse tüm koinlerin sıralanmış listesine ve özelliklerine buradan (https://coinmarketcap.com/) ulaşabilirsiniz.
Token: Kendi blockchain sistemine sahip olmayan, mevcutta olan bir blockchain üzerine kurulmuş projelere denir. Bunlar da altcoin sınıfına girebilir. Genellikle futbol kulüplerinin tokenleri revaçta. Fan token olarak adlandırılıyorlar. En değerli ve bilinenleri Paris Saint-Germain Fan Token (PSG) ve Manchester City Fan Token (CITY). En sevdiğim ve favorim ise Santos FC Fan Token (SANTOS).
Bitcoin dominansı: Bitcoin’in diğer coinler üzerindeki hakimiyeti/üstünlüğü. “Bitcoin ne derse o olur” un oranı. Bu aralar %40 civarında.
Stabil coinler: 1 Amerikan dolarına eşdeğer coinler, ilk üçü:
- USDT (En çok kullanılan, Nam-ı Diğer Tether)
- USDC (USD Coin)
- BUSD (Binance USD)
Binance: Dünyanın en büyük kripto para borsası. Trade ekranı erişim linki: https://www.binance.com/tr/trade/BTC_USDT?layout=basic&type=spot
Çok fazla borsa var. Ben Binance ve KuCoin kullanıyorum. Ülkemizde ise Paribu kullanıyorum. Fazlasına ihtiyaç duymadım. Banka transferleriniz için mutlaka ülkenizdeki borsalardan/hesaplardan birini kullanmalısınız. Borsa ne kadar güvenli, hızlı ve yüksek hacimli ise o kadar iyi. Bu referanslı linklerden kendinize hesap açabilirsiniz. Halen açmadıysanız😊
Binance: https://accounts.binance.com/tr/register?ref=54036924
KuCoin: https://www.kucoin.com/land/register/r/r3ALS2P
Sık kullanılan bazı terimler şunlar:
Trade yapmak: Al-sat yapmak
Pozisyon açmak: Alım yapmak
Pozisyon kapatmak: Satış yapmak
Spot işlem: Vadesiz, anlık değer üzerinden işlem yapmak (hep yaptığım).
Marjin işlem: Kaldıraçlı işlem, 3x, 5x, 20x vs. Seçtiğiniz oran ile çarpılarak kazanç veya kayıp yaşamanıza neden olur. Tüm paranızı kaybetme riski var. (Önemli not: Hiç işim olmaz)
Long işlem: Coin fiyatı yükselecek diye açılan işlem. Fiyat yükseldikçe daha fazla kazanırsınız.
Short işlem: Coin fiyatı düşecek diye açılan işlem. Fiyat düştükçe daha fazla kazanırsınız.
Likidite: Varlığı nakit paraya çevirme işlemi, ne kadar kolay çevrilebiliyor ise o kadar likittir. Sıcak para diyebiliriz.
Likit olmak: Tüm paranızın sıfırlanması. Marjin, Long ve Short işlemler sonucunda olması muhtemel en kötü durum. Spot işlemde olmaz.
Mum grafik: Tüm grafikler zamana göre değeri gösterir. En çok kullanılan grafik şekli ise mum grafikler. Mumun gövdesi, belirlediğiniz süre zarfında size açılış/kapanış fiyatını ve fiyatının yönünü (yukarı/yükseliş ya da aşağı/düşüş) gösterir. Yeşil bir mum çubuğu, borsa kapanış fiyatının açılış fiyatından yüksek olduğunu size bildirir. Kırmızı mumlar ise kapanış fiyatının açılış fiyatından düşük olduğunu gösterir. Mumların üstünde veya altında olan kuyruk/iğneler ise dilediğiniz zaman aralığındaki en düşük ve en yüksek değerleri gösterir. Örneğin Bitcoin’in Türk Lirası (TL) karşısındaki aylık grafiğini inceleyelim. Yaklaşık iki sene önce 25000 TL olan Bitcoin, yeşil mumlar ağırlıklı olarak ilerlemiş ve iki ay önce 852499 TL ye kadar yükselmiş. Bu grafikteki güncel değerinin 517081 TL olduğu görünüyor (Resim 1). Bir dakikalıktan bir aylığa kadar istediğiniz zaman aralığını kullanabilirsiniz.
Burada ise Bitcoin’in USD karşısındaki günlük grafiğini inceleyelim. Yaklaşık iki ay önce 69000 USD ile tüm zamanların zirvesini görmüş olan Bitcoin, kırmızı mumlar ağırlıklı olarak ilerlemiş ve bir hafta önce 32917 USD’ye kadar düşmüş. Bu grafikteki güncel değerinin 38151 USD olduğu görünüyor (Resim 2).
Boğa sezonu (piyasası): Yükselen piyasa, bol yeşil mumlu. Bu dönemde yatırımcılar alım yaparlar.
Ayı sezonu (piyasası): Düşen piyasa, bol kırmızı mumlu. Bu dönemde yatırımcılar satış yaparlar.
Tam bu noktada ayıların da boğaların da yatırımcı olduğunu belirtmekte fayda var. Her yatırımcı kazanmak ister. Birisi fiyatı yükselmiş varlığını satıp kar etmek istiyor, diğeri ise düşük fiyattan varlık edinmek istiyor. Aslında aynı kişiler. Zamanlamaları farklı. Böyle düşündüğünüzde piyasayı daha iyi analiz edebilirsiniz.
Balina: Yüksek varlık sahibi olan yatırımcılar. 5-10 bin Bitcoin gibi.
Boğa piyasasına girişi genellikle balinalar başlatırlar. Ellerindeki paralar ile Bitcoin ve altcoinleri toplarlar ve yukarıya doğru bir hareketlenme başlar. Grafikler sürekli olarak yukarıya doğru hareket gösterir ve artık küçük yatırımcılar da alım yapmaya başlarlar. Son boğada Elon Musk ve Tesla şirketi hem BTC hem de Dogecoin üzerinde çok etkili oldu mesela. Daha sonra piyasada doygunluk başlar. Grafikler yeşil olduğu için dışarıdan kullanıcılara cazip gelmiştir fakat dışarıdaki kullanıcı sayısı çok azalmıştır. Balinalar seri satışa başlarlar ve küçük çaplı yatırımcılardan da satışlar gelir. Ayı sezonu başlamış olur. Genellikle ayı piyasası boğaya göre daha uzun sürer. Fiyatlar sürekli düştüğü için birçok yatırımcı çekilmiş veya yatırımlarını azaltmıştır. Gündüz ve gece gibi yani, vampirlere ve kurt adamlara da benzetebilirsiniz. Ama en sevdiğim Robert Louis Stevenson‘un romanındaki gibi Dr. Jekyll ve Mr. Hyde.
Yazımızın bu kısmında finans okur yazarlığı ve geleceğin para birimleri olma ihtimali yüksek bitcoin, token ve altcoin’den bahsettik. Yazımızın devamında bu para birimlerinin kullanımı, saklanması, piyasa güvenilirliği ve küçük yatırımcılara tavsiyeler konusunda konuşmaya devam edeceğiz. Bir sonraki sayıda görüşmek üzere …
Bu yazı Acil Tıp Bülteni’nin Mayıs 2022 tarihli 11. sayısında yayımlanmıştır.
