İlaçların kaza yapıcı etkileri; Klinik Toksikolojide tartışma konusu
- Prof. Dr. ARZU DENİZBAŞI
- 20 Nisan 2017
- TATDakademik
- alkol, araç kullanmak, ilaç
- 2209
Prof. Dr. Arzu Denizbaşı
Alkol veya ilaç etkisi altında iken emniyetli araba veya araç kullanmak konusu medikolegal konularda hep önemli olmuştur. Bu tür kazalarda en çok saptanan madde alkol olmasına rağmen yasa dışı ilaç veya madde kullanımına bağlı kazalar hiç de azımsanmayacak kadar çoktur. Avrupa’ da 13 ülkede yapılan araştırmalarda kazalarda en yüksek prevelans alkol ile %3,48 iken sırasıyla kannabis %1,9 ve diğer tıbbi ilaçlar %1,36 da kazalara neden olmaktadır.
Bu ilaçlara bağlı kazlarda kan düzeyleri hem ölçülemediği hem de hücre düzeyindeki gerçek etkilerin tam hangi dozda ortaya çıktığı bilinmediği için Acil Tıp’ ta muayene ettiğimiz kaza geçiren bu hastaların nasıl ve hangi kriterlere göre değerlendirileceğini bilmemiz gerekir. Pek çok ülkede bu ilaç/ maddelerin araba kullanmaya etkilerini kategorize etmek için algoritmalar belirlenmiştir. Şu anki bilgilere göre en uygun veya en standart kriterler gibi bir öneri yoktur. Kısaca DRUID (Driving Under Influence of Drugs, Alcohol and Medicines) olarak bilinen ilaç, alkol veya madde etkisi altında araba kullanmak projesi bu kapsamda başlatılmıştır. Araba sürmek kabiliyetinin 4 ayrı kategorisi yapılmıştır; araba sürme kabiliyetine etki etmeyen maddeler için 0, minor etkisi olanlar için 1, orta etkisi olan için 2 ve çok ciddi etkisi olan maddelere de 3 puan verilmiştir. Sınıflama yapılırken farmakodinamik, farmakokinetik data, farmakovijilans (istenmeyen etkiler dahil), deneysel ve epidemiyolojik data göz önüne alınmıştır.
Tablo 1. DRUID projesinde 500 hastanın kan örnekleri incelendiğinde aşağıdaki tablo ortaya çıkmıştır. Örneklerden 79’ unda suistimal ilaçları 251’ inde ise tıbbi ilaçlar saptanmıştır. DRUID kelimesi yanındaki rakamlar ilaçların araba sürmek kabiliyeti üzerindeki kategorilerini tanımlar. n.d. olarak kısaltılmış olan kategori ise daha tanımlanmamış etkiler içindir. İlaç isimlerinin yanındaki parantez içindeki rakamlar ise bu 500 hasta içinde kaç kişide bu ilaçların saptandığını göstermektedir (1).
Bu yukarıdaki tabloya bakıldığında alkol dışında Kannabis, Kokain, MDMA ve Morfinin araç kazalarında sorumlu ajan olarak tespit edildiğini göstermektedir. Alkol tarama testleri sıklıkla yapılabilmesine rağmen bu yas dışı maddelerin testlerini hızlı uygulamak ne yazık ki her zaman mümkün olmamaktadır. İdrarda tarama testleri her zaman doğru sonuç vermemekte veya yanlış pozitif sonuçlara neden olmaktadır. Örneğin aşağıda Tablo 2 de görüldüğü gibi yanlış pozitif sonuç veren idrar testleri nedeni ile antienflamatuar ilaçların fazla alımı sonucunda idrar testinde esrar (marihuana) testi pozitif çıkabilir.
Tablo 2. İdrar testinde yalancı pozitif madde alımı gibi sonuçlanan ilaçlar. Örneğin; idrarda amfetamin testi pozitif çıkan hastalar aslında efedrin içeren bir ilaç almış olabilir. Kinolon grubu antibiyotik alan hastaların idrarda opioid testi yalancı pozitif olabilir(2)
Şekil 1. Aşağıda gösterilen tabloda trafik kazalarının sonucunda kanda saptanan ilaçların dağılımı mevcuttur. Bu ilaçlar reçete ile satılan ilaçlar olup kullanımı yasa dışı olan ilaçlar dahil edilmemiştir. X- ekseninde ilaç gruplar ve y-ekseninde tespit edilen madde sayısı mevcuttur (1).
Acil Tıp hekimlerinin daha çok kullanması gereken kılavuzlara ihtiyaç olduğu kesin bir sonuçtur. Klinik ve Adli Toksikoloji testlerine her zaman ulaşmak mümkün olmadığı için özellikle Araç kullanırken kaza yapan kişilerde hangi maddeye bağlı kaza ve travma olduğunu anlamak zorlaşmaktadır. Bir kazaya neden olabilecek ilaçların spektrumu geniş olduğu için ve ayrıca Acil Tıpta muayene ve tedavi ederken doğru bir yaklaşım belirlemek için ilaçların koordinasyon veya kognisyon bozucu etkilerini bilmek gerekiyor.
Kaynaklar:
- Andrea E. Steuer, Lisa Eisenbeiss, Thomas Kraemer. Blood alcohol analysis alone versus comprehensive toxicological analysis – Systematic investigation of missed co-ingested other drugs in suspected alcohol-impaired drivers. Forensic Science International 267 (2016) 52–59.
- TATD Klinik Toksikoloji grubu, Toksikolojide Tanı araçları ve EKG. (Eğitim materyalleri) (ed. Arzu Denizbaşı)