Yaz mevsiminin kendini yavaş yavaş hissettirmeye başladığı şu günlerde, sıcaklarla ilgili pek çok hastalık kaçınılmaz olarak artış gösterecektir. Herkes sıcak havalardan etkilenebilir, ancak bazıları daha çok etkilenir. Sıcakla ilişkili hastalıklar açısından en çok risk altında olan gruplar; 65 yaş üstü olanlar, bebekler, küçük çocuklar, gebeler, emziren anneler, fiziksel olarak düşkün ve beraberinde kalp hastalığı, yüksek tansiyon ya da akciğer hastalığı gibi kronik hastalığı olanlar ve akıl hastalığı nedeniyle ilaç kullananlardır. Yaşlılar, ani sıcaklık değişikliklerine gençler kadar iyi uyum sağlayamadıklarından ve mevcut bazı kronik hastalıkları yüzünden daha çok etkilenmektedirler. Yüksek tansiyonu ve kalp-damar hastalıkları olanlarda; felç, ritim bozuklukları ve kalp krizi riski artar.
Sıcaklık artışı ile birlikte vücutta bazı değişiklikler oluşur; kalp hızı artar ve cilt damarları genişleyerek kan dolaşımından daha çok pay alır. Vücut ise, terleme yoluyla ısıyı düşürmeye çalışır, solunumun sıklığı ve derinliği artar. Aşırı sıcak havalarda vücut uyum sağlamak için bu değişiklikleri yapmaya çalışır, ama bunu her zaman yeterince gerçekleştiremez. Artan sıvı kaybıyla birlikte idrar miktarı azalır ve idrarla atılan bazı atık maddeler de artar. Bunları önlemek için mutlaka bol sıvı tüketilmelidir. İdrar renginin koyulaşması ve miktarının azalması yeterli miktarda sıvı tüketilmediğinin bir göstergesidir ve böbrek hastalıkları gibi bazı hastalıklara zemin hazırlar. İşte bu durumlarda bol sıvı tüketmek, açık renkli ve pamuklu giysiler giymek, alkollü içeceklerden uzak durmak, aşırı yememek, özellikle sıcak ortamlarda aşırı egzersiz yapmamak gerekir.
Sıcakla ilişkili hastalıklar daha basit olan döküntüler ve kas kramplarından daha ciddi ve ölümcül olabilen sıcak çarpmasına kadar değişik şekillerde görülebilirler.
Sıcakla ilişkili hastalıkların oluşumuna neden olan pek çok faktör bulunmaktadır;
- Susuzluk- sağlıklı bir insan vücut ısısını 37 derecede tutmak için, terleme yoluyla ısının %70-80’ini kaybederek soğutur. Eğer kişi susuz kalırsa, fazla terleyemez ve vücut sıcaklığı artar.
- Hava akımı eksikliği- havalandırmanın kötü olduğu, sıcak ve kapalı ortamlarda çalışma.
- Güneşe maruziyet- özellikle sıcak günlerde saat 11:00-15:00 arasında maruziyet.
- Sıcak ve kalabalık ortamlar- konserler, partiler ve spor etkinlikleri gibi ortamlar.
Sıcakla ilişkili hastalık belirtileri: Belirtiler etkilenen yaş gruplarına göre değişkenlik gösterir. Bebekler ve küçük çocuklarda huzursuzluk ve ağlama gibi belirtiler görülürken, yaşlılarda halsizlik, bitkinlik, sersemlik ve şuur bozukluğu gibi belirtiler olabilir.
Sıcakla ilişkili bazı hastalıklar ve belirtileri;
- Mevcut tıbbi durumunda bozulma- en sık görülendir.
- Sıcak döküntüleri- aşırı terlemenin neden olduğu “isilik” denen durum. Küçük çocuklarda; boyunda, göğüste, kasıklarda, meme altında ve dirsekte sık görülür.
- Sıcak krampları- daha çok karında, kollarda ve bacaklarda görülen kas ağrıları ya da kas spazmları şeklindedir. Sıcak bir ortamda yapılan fiziksel aktivite sonrası vücuttan su ve tuz kaybına bağlı olarak görülür.
- Baş dönmesi ve bayılma- beyine giden kan akımında azalmaya bağlı görülür. Sıcak ortamda deriye giden kan akımı artar ve bacaklarda göllenme olur, böylece tansiyon birden düşer, baş dönmesi ve takiben bayılma olabilir.
- Sıcak bitkinliği- ciddi bir durum olup sıcak çarpmasına dönüşebilir. Sıcak ortamda aşırı terleme sonrası kan basıncında düşmeyle gelişir. Solgunluk, terleme, kalp atışlarında hızlanma, kas krampları, baş ağrısı, bulantı, kusma, baş dönmesi ve bayılma görülebilir.
- Sıcak çarpması- acil bir durumdur. Vücut sıcaklığı 40.5 derecenin üzerine çıkar ve vücuttaki pek çok organ zarar görür. Vücut sıcaklığının hızlı bir şekilde düşürülmesi gerekir. Birçok hastada şuur bozuklukları, nöbetler ve koma tablosu görülür. Merkezi sinir sistemi dışında; kalp, böbrekler ve karaciğer gibi organlarda etkilenir.
Tedavi: Tedavi seçenekleri sıcakla ilişkili hastalığın türüne göre değişmekle birlikte hızlı bir tıbbi yardım gerekmektedir.
Sıcak döküntüleri- “isilik” tedavisi:
- Hasta daha serin ve daha az nemli bir ortama taşınır.
- Etkilenen bölge kuru tutulur.
- Nemlendirici kremler durumu daha da kötüleştireceğinden kullanılmamalıdır.
Sıcak krampları tedavisi:
- Serin bir yerde birkaç saat istirahat etmesi sağlanır.
- Sıvı alımı artırılır.
- Tüm bu önlemlerle düzelme olmazsa tıbbi yardım istenir.
Baş dönmesi ve bayılma tedavisi:
- Serin bir ortama alınır ve istirahat etmesi sağlanır.
- Şuuru açıksa ağızdan sıvı alımı artırılır.
Sıcak bitkinliği tedavisi:
- Serin bir ortama alınır ve istirahat etmesi sağlanır.
- Giysileri çıkarılır.
- Cildine ıslak bezler uygulanır.
- Şuuru açıksa sıvı alımı artırılır.
- Tıbbi yardım istenir.
Sıcak çarpması tedavisi:
- Bu gerçek acil bir durumdur ve 112 aranır.
- Yardım gelene kadar hasta serin bir yerde istirahat ettirilir.
- Giysileri çıkarılarak, cildine ıslak bezler uygulanır.
- Ağızdan sıvı verilmez.
- Havayolu açık olacak şekilde başına pozisyon verilir.
- Tıbbi yardım gelene kadar 112 komuta merkezden verilen talimatlara uyulur.
Sıcakla ilişkili hastalıklardan korunmak için neler yapılabilir?
- Bol bol su için- kendinizi susamış hissetmeseniz de sıcak havalarda daha çok su tüketin, günlük en az 2-2.5 litre sıvı tüketin. Sıvı kaybını daha da artıracağı için alkollü, kafeinli ve şekerli içeceklerden uzak durun. Yerine süt, meyve suyu, ıhlamur ve kuşburnu gibi bitki çayları tercih edin. Çok soğuk ve buzlu içecekler tüketmeyin, mide kramplarına yol açabilir.
- Sıcağa maruz kalmaktan kaçının- mümkün olduğunca güneşten uzak durun, günün en sıcak saatlerinde (10:00-16:00) mecbur kalmadıkça dışarı çıkmayın.
- Dış ortamda kendinizi koruyun- dışarı çıkmanız gerekiyorsa açık renkli giysiler tercih edin, güneş koruyucu krem sürün, şapka ve güneş gözlüğü takın.
- Planlamanızı önceden yapın- dış ortamda yapacağınız aktiviteler için (spor, bahçe işleri gibi) günün daha serin saatleri olan sabah ve akşam saatlerini tercih edin. Bu aktiviteler sırasında su tüketiminizi artırın.
- Yaşlıları, çocukları ve hayvanları arabada bırakmayın- araba içindeki ısı artışı çok daha hızlı olacağından ölümcül sonuçlara yol açabilir. Kısa bir süreliğine bile olsa onları arabada bırakmayın. Araç terk edilirken herkesin dışarı çıktığından emin olun.
- Sakin olun- mümkünse içeride kalın ya da gölgeyi tercih edin. Klimalı ortamlarda bulunmaya çalışın. Kapalı alanları iyi havalandırın. Güneş gören pencereleri perde vb. güneşliklerle gölgelendirin. Vücut ısısının yükselmemesi için sıkça duş alın ya da ayaklar, eller, yüz ve ense bölgenizi soğuk suyla ıslatın ya da silin.
- Aldığınız kalori miktarını azaltın- daha sık ve az beslenin. Vücut direncini artırmak ve vücudun yeterli miktarda vitamin ve mineral almasını sağlamak için bol miktarda sebze ve meyve tüketin.
- Çevrenizdeki diğer insanları kontrol edin- özellikle yalnız yaşayan yaşlı ya da hasta komşu ve arkadaşlarınızı sıcak günlerde kontrol edin. Bebekleri ve küçük çocukları ise bu açıdan daha sık izleyin.
