HASTANE ÖNCESİNDE AFET YÖNETİMİ

341

Hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinin günümüzdeki tanımı, acil hastalık ve yaralanma hallerinde, konusunda özel eğitim almış ekipler tarafından, tıbbi araç ve gereç desteği ile, olay yerinde ve hastaneye nakil sırasında verilen tüm sağlık hizmetlerini kapsamaktadır. (1) Bu amaçla ülke düzeyinde organize olmuş acil çağrıların karşılandığı, değerlendirildiği ve ekiplerin yönetildiği merkezler, iletişim araçları, özel eğitim görmüş ekipler, olay yerine en kısa sürede tıbbi müdahalede bulunmak üzere konuşlanmış kara, hava ve deniz sağlık araçları (ambulanslar), bunlarla ilgili yasal düzenlemeler ve eğitim programları bir ülkedeki hastane öncesi acil sağlık sisteminin temelini oluşturur.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Afeti “İnsanlar için can ve mal kayıplarına neden olan toplumu fiziksel, psikolojik ve ekonomik yönleriyle etkileyen ve yerel imkanlar ile baş edilemeyen her türlü doğa veya insan kaynaklı olaylar” şeklinde tanımlanmıştır. (2)

Afetlerde Sağlık Hizmetleri ise afetlere ve acil durumlara hazırlıklı olmak, afet ve acil durum oluştuktan sonra hızlı ve doğru müdahale ile, ölüm, yaralanma ve sakatlıkların önlenmesi, hasta ve yaralıların tedavisi, ikincil hastalıkların önlenmesi, olağan halk sağlığı hizmetlerine en kısa sürede dönülmesi, bozulan sağlık hizmetleri alt yapısının düzeltilmesi ile ilgili tüm sağlık kurum ve kuruluşlarınca yapılan çalışmaları olarak tanımlanmaktadır. (3)

Halen Sağlık Bakanlığı bünyesinde Sağlık Bakan Yardımcısına bağlı olarak görev yapan Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, ülkedeki acil durum ve afetlerde sağlık hizmetlerinden birinci derecede sorumludur. Genel Müdüre bağlı 6 farklı Daire Başkanlığı bulunmaktadır (Şekil 1). Genel Müdürlüğün başlıca görevleri; afetlerde ve acil durumlarda ülke genelinde sağlık hizmetlerini planlamak ve yürütmek, hastane öncesi acil sağlık hizmetlerine ait birimleri kurmak ve işletmek, gerektiğinde hastane acil servisleri ile entegre etmek, ilgili birimlerin faaliyetlerini izlemek, değerlendirmek, hasta nakil ve sevk koordinasyonunu sağlamaktır. Bunların yanında toplumun ilk yardım bilgi ve becerisinin geliştirilmesi ve hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinde çalışan personel için gerekli eğitim programlarının hazırlanması görevi de vardır. (4)

Şekil 1: Sağlık Bakanlığı ASH Genel Müdürlüğü Organizasyonu (5)

Genel Müdürlüğün, afetlere yönelik Ulusal Medikal Kurtarma Ekiplerinin (UMKE) kurulması, yönlendirilmesi, afet bölgesinde seyyar hastanelerin kurulması, personel ve lojistik desteğin sağlanması, KBRN (Kimyasal Biyolojik Radyolojik Nükleer Tehditler) olaylarına müdahale, ilkyardım, KBRN ve HAP (Hastane Afet ve Acil Durum Planı) eğitimlerinin planlanması yanında hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinde çalışan personel için gerekli eğitim programlarının hazırlanması görevleri vardır. (6)

İllerde acil durum ve afetlerde sağlık hizmetleri, İl Sağlık Müdürlükleri bünyesinde yürütülmektedir. İl Sağlık Müdürüne bağlı Acil ve Afetlerde Sağlık Hizmetleri Başkanlığı ve İl Ambulans Servisi Başhekimliği birimleri bulunmaktadır. İl Ambulans Servisi Başhekimliği, 112 Ambulans Servisinin yasa ve yönetmelikler çerçevesinde işleyişinden birinci derece sorumlu olup, servisin nüfusa ve çağrı sayısına göre yeterli sayıda istasyon, ambulans, malzeme ve personel ile hizmet verebilmesi için idari, eğitim, insan kaynakları, mali ve bilgi işlemden sorumlu başhekim yardımcıları ile birlikte görev yapmaktadır. İl Ambulans Servisi Başhekimliği bu görevlerini şu ana birimler ile birlikte yürütür: 112 Acil Çağrı Merkezi ve ambulans istasyonları. (1) 

Ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan Ambulanslar ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre ambulanslar, ulaşım şekillerine göre kara, hava ve deniz ambulansları (Şekil 2,3,4,5); kara ambulansları da kullanım amaçlarına göre acil yardım ambulansı, hasta nakil ambulansı, yoğun bakım ambulansı ve özel donanımlı ambulanslar olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma, ambulansların içinde bulunan personel yapısı, tıbbi ekipman ve teçhizata göre yapılmaktadır. (7)  

Resim 1: Kara Ambulansı                              

Resim 2: Hava ambulansı (Helikopter)

Resim 3: Deniz Ambulansı                                  

Resim 4: Hava Ambulansı (Uçak)           

AFETLERDE SAĞLIK YÖNETİMİ

Afetleri biz genel olarak doğa ve insan kaynaklı olarak ikiye ayırıyoruz. Afetlere müdahale şekilleri her ikisinde de benzerlikler taşımakla birlikte, personel yetenekleri, kullanılan malzeme ve araçlar, müdahale şekilleri ve süresi bakımından farklılıklar olmaktadır. Doğa ve insan kaynaklı afetlerin her ikisinde de ilk 24-48 saat ve günlerde yaralıların kurtarılması, erken tedavi ve tahliye hayat kurtarıcı iken şekil ve süre olarak farklı yaklaşımlar olabilir. Buna örnek vermek istersek, doğa kaynaklı deprem ve sellerde kullanılacak ekipman ve uygulamalar ile ulaşım kazaları, savaş ve terör saldırıları ile orman yangınlarında farklı uygulama ve yaklaşımlar vardır. Yine aynı şekilde gece ve gündüz, iklim koşulları, kent merkezleri ve kırsal alanlarda kullanılan malzeme ve uygulamalar farklı olmak zorundadır. Depremlerden sonra yıkılan binaların altında kalanların canlı olarak kurtarılma işlemleri günler hatta haftalara yayılabilir. İzmir ve Hatay depreminin ikinci haftasında enkaz altında canlı çıkarılan afetzedeler vardır.

Doğa kaynaklı (sel, deprem, volkanik olaylar, kasırga ve tufanlar) bazı afetler çok hızlı bir şekilde ortaya çıkarken, kuraklık ve pandemi gibi bazı afetlerde günler, aylar içerisinde ortaya çıkar. Afetin yaşandığı ülkenin kültürel yapısı ve gelişmişlik düzeyi afetlere müdahalede göz ardı edilmemelidir. Toplumların gelişmişlik düzeyi ve afete hazırlık derecesine göre afet sonrası müdahale değişebilir. İşte bu nedenlerle afete müdahalede amaçlı dış yardımlarda, başka bir ülkeye giden ekiplere, o bölgenin toplumsal ve kültürel yapısını iyi bilen kişi ve kuruluşların rehberlik etmesi gerekmektedir.

Şimdi doğa veya insan kaynaklı afetlere müdahalede ilk 24-72 saatte yapılması gerekenlere kısaca bir göz atalım. (8)

1. Yönetim

Afetlerde sağlık yönetimin başarılı olması için afete müdahalenin son derece iyi yönetilmesi gerekir. Ülke içi ve ülke dışından yardımlar gelene kadar İl Sağlık Müdürü afet bölgesindeki sağlık yönetiminin birinci sorumlusudur. Eğer İl Sağlık Müdürü ve ailesi afete maruz kalmış ise bu görevi yardımcıları üstlenebilir. Sağlık Bakanlığı afetten sonraki ilk 24 saat içerisinde bölgeye acil sağlık ve afetlerde deneyimli bir koordinatörü görevlendirmesi gerekir.

2. İletişim ve Veri Değerlendirmesi

Afetin sonra alınan ilk bilgiler son derece önem taşır. Çağımızda iletişim yolları oldukça çeşitlenmiştir. Erken uyarı sistemlerinden uydu teknolojilerine, görsel medyadan sosyal medyaya kadar çok çeşitli iletişim yolları bu amaçla kullanılmaktadır. 112 acil çağrı merkezleri, her türlü afette çalışır durumda olmalıdır. Eğer telefon sistemi çalışmıyorsa telsiz ile tüm ekipler sahaya yönlendirilip olaylara müdahale etmeleri istenmelidir. Afetin meydana geldiği yer, etkilediği alan, can ve mal kaybı, afetten etkilenen nüfus, afete ilk müdahale edecek ekiplerin son durumu hızlıca değerlendirilmeli ve ona göre bir müdahale şekli geliştirilmelidir.

3. Tıbbi Müdahale ve Koordinasyon

Büyük afetlerde bölgede ulusal ve uluslararası düzeyde çok sayıda profesyonel ekip görev yapabilir. Ayrıca gönüllüler ve destek birimleri de görev alabilir. Bu kadar farklı birimler yetenekleri olan ekipler arasında etkili bir koordinasyonun sağlanması müdahalenin başarı şansını artıracak önemli bir aktördür. Afet bölgesine hangi ekiplerden ne kadar yönlendirileceği, onların ulaşım yolları ve bölgedeki buluşma noktaları tıbbi müdahalenin başarı oranını artırır. Özellikle depremlerde alt yapı ve ulaşım yolları zarar görebileceğinden hava yolu (helikopterler) bölgeye hızlı ulaşımı sağlar.  

4. Triyaj ve Tıbbi Tedavi

 Afetlerde olay yerinde çok sayıda yaralının olması, kaynakların daha etkili kullanımı için olay yerinde triyaj ve yaralının etkilenme durumuna göre uygun hastane seçimini öne çıkarır. Bu amaçla drone, sensör ve giyilebilir teknolojilerin kullanıldığı uluslararası projeler üzerinde ciddi çalışmalar yapılmaktadır. Olay yerinde UMKE ekipleri tarafından kurulacak Tıbbi Uç Nokta (TUN) bu amaçla kullanılabilir.

5. Hasta Sevki

Afet bölgesindeki hasta ve yaralıların triyaj sonrası hızla sağlık kuruluşlarına sevkleri gerekmektedir. Hasta/yaralıların olay yerinde 112 acil sağlık ve UMKE ekipleri tarafından triyaj kodlarının belirlenmesi, sabit veya mobil sağlık kuruluşlarına bu şeklide nakledilmeleri hayat kurtarıcıdır. Hasta sevkleri için Sağlık Bakanlığına ait ambulanslar yanında başta askeriye ve diğer kurum ve kuruluşlara ait kara, hava ve deniz ulaşım araçları kullanılabilir. Bu araçlar bir yandan hasta nakillerini geçekleştirirken diğer yandan bölgeye personel ve tıbbi malzeme sevkini de yapabilirler.  

6. Afetlerde Sağlık Ekiplerinin Yerleşimi

Ülkemizde geçmişte yaşanmış afetlerde sağlık ekiplerinin bölgeye intikali ve yerleşimi konularında oldukça önemli deneyimler kazanılmıştır. Özellikle büyük depremlerden sonra bölgeye ulaşan sağlık ekiplerinin öncelikle stadyumlarda konuşlandırılmaları taktiksel açıdan önemlidir. Stadyumlar sahra hastanelerinin kurulması için sağlık ekipleri için mükemmel yerleşim yerleridir. Aynı zamanda askeri ve sivil helikopterlerin afet bölgesinden hava köprüsü kurması, hasta/yaralıların çevredeki güvenli hastanelere kısa sürede ulaştırılması için son derece stratejik yerlerdir. 1999 Marmara depreminde Sakarya, Yalova ve Kocaeli illerinde bu amaçla kullanılmışlar ve başarılı olmuştur. 2023 yılında ülkemizde yaşanan depremlerde ise askeri helikopterlerin geç müdahalesi ve stadyumların AFAD tarafından barınma amaçlı olarak kullanılması nedeniyle çok önemli bir avantaj kaybedilmiştir. (Resim 5,6)

        

Resim 5: Sakarya stadyumu                             

Resim 6: Kahramanmaraş stadyumu    

7. Afet Bölgesinde Güvenlik

Afetlerden sonra bölgede  çalışan sağlık ve kurtarma ekiplerinin güvenliği genellikle ihmal edilir. Özellikle depremler, seller, terör  ve Kimyasal Biyolojik Radyolojik Nükleer (KBRN) olaylarında bu çok daha da önem kazanmaktadır. Sağlık ekipleri olay yeri güvenliği sağlandıktan sonra triyaj ve tıbbi tedavi işlemlerine başlamalıdır. Bu amaçla giyilebilir teknolojiler ve cihazlardan yararlanılması gerekir.

8. Personel ve Lojistik

Afet bölgesinde yeterli sayıda personel, tıbbi malzeme ve aracın temin edilmesi ve planlanması gerekmektedir. Afet bölgesine gereğinden fazla personel ve malzemenin sevk edilmesi, işlerin etkili olarak yürütülmesi önündeki en büyük engellerden birisidir. Yine görevlendirilen personellerin afet öncesi dönemde görev yaptıkları alanlarda çalıştırılmaları konusu son derece önemlidir. Örneğin birinci basamakta görev yapan sağlık personeli bu alanda, hastane personeli bölgedeki sabit ve mobil hastanelerde görevlendirilmelidir. Bu operasyonun başarısı şansını artırır. Bölgeye görevlendirilen sağlık personellerinin lojistik malzemeleri de onlarla birlikte gönderilmelidir. Diğer önemli bir konuda sağlık personellerin yedekli olarak planlanması konusudur. Afet bölgesine görevlendirilen ambulanslarda iki sürücü, ikişer sağlık personeli olmak üzere altı personel olmalıdır. Bu şekilde ilk saatlerde hizmet aralıksız olarak sürdürülebilir.

9. Uluslararası Yardımlar

Afetlerde uluslararası yardımlar afetin yaşandığı ülkenin talebi üzerine yapılabilir. Afete uğrayan ülkenin hükümeti, gelen uluslararası ekiplerin karşılanması, ihtiyaçlarının giderilmesi için tercüman ve destek elemanlarının sağlanması yanında bölgeye ulaşmaları, çalışma alanlarının belirlenmesi ve güvenlikleri konularında birinci derece yetkili ve sorumludur.

Afetler ve büyük çaplı acil durumlarda olayın yönetebilmesi için üç düzeyde hazırlık gerekmektedir. Bunlar dıştan içe doğru halkalar olarak tanımlanabilir. (Resim 7)

• STRATEJİK (Altın): Bu düzeyde olayın genel yönetimi, koordinasyonu, yaralıların hastanelere sevk işlemi ve destek ekiplerinin olay yerine ulaştırılması söz konusudur. Bu düzeyde Bakanlık Sağlık Afet Koordinasyon Merkezi (SAKOM), Valilik Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi, 112 Acil Çağrı Merkezi bu düzeydedir. Hastaneler, diğer kurumlar, hayatta kalanlar ve basınla ilişkiler de bu düzeyde yönetilmelidir.
• TAKTİKSEL (Gümüş): Bu düzeyde önceliklerin uygulanması, olay yeri  yönetimi ve koordinasyonu ile ilgili kararlar alınır. Olayla ilgili hayati kararlar bu düzeyde alınır. Olay yeri yönetim merkezi, triyaj ve tedavi alanları, lojistik alan, ambulans toplanma ve sevk alanları, ölü toplama alanları bu düzeyde yer alır.
• OPERASYONEL (Bronz): Bu düzey, arama ve kurtarma, güvenlik ve sağlık ekiplerinin bulunduğu ve görev yaptığı alandır. Bu alana yetkisiz ve görevli olmayan kişilerin girmesi önlenmelidir. Kişisel koruyucu ekipmanların kullanımı bu düzeyde hayati öneme sahiptir.

Resim 7: Stratejik, Taktik ve Operasyonel Yönetim

Taktiksel ve operasyonel düzeydeki yerleşim ve uygulamaların etkili ve sağlıklı olması için iç ve dış güvenlik halkaları (şeritleri) emniyet ekipleri tarafından en kısa sürede çekilmeli ve dış halkadan ambulansların giriş çıkış yapabilmeleri için iki ayrı güvenlik kapısı oluşturulmalıdır. Bu üç düzeydeki yönetimin iletişim ve birbiri ile koordinasyonu operasyonun başarısını belirler. (9) 2006 yılında Papa 16. Benedikt ve beraberindeki ekibin İzmir Efes Meryemana ziyaretinde acil sağlık organizasyonu bu şekilde yönetilmiştir. (Resim 8,9 )

Resim 8: Stratejik Organizasyon                   

Resim 9: Operasyonel Organizasyon

AFETLERDE OLAY YERİ YÖNETİMİNDE KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER

• Bilgi Kirliliği: İlk günlerde afet bölgesinden gelen bilgiler yanlış, eksik ve abartılı olabilir. Bilgilerin sosyal medya ve farklı kaynaklardan doğrulanması gerekir.
• Ulaşım: Afetin etkisi ile karayolları, köprüler zarar görebilir, özellikle şehir merkezlerinde trafiğe çıkan araç sayısının artmasına bağlı olarak ulaşım güçleşebilir. Demiryolları ve metro hatlarında hasar meydana gelebilir. Büyük depremler ve meteorolojik afetlerde kara ve deniz yolları kullanılamayabilir. Uçakların iniş kalkış pistleri zarar görebildiğinden hava yolları da kullanılamayabilir.
• Afetin Türü: Doğa ve insan kaynaklı afetlerin (deprem, sel, yangın, terörist saldırılar vb.) oluş şekline göre hastane öncesi sağlık ekiplerinin (ambulans, UMKE) operasyona müdahale şekli ve etkisi değişir.
• Afetin Yeri ve Zamanı: Gece ve gündüz, kırsal ve kentsel alan, dağlık ve deniz kıyısı gibi alan ve coğrafik yapılar sağlık ekiplerinin görevlerini güçleştirebilir.
• Hava Şartları: Aşırı sıcak ve soğuk iklim, yağmur ve kar çalışan personelin motivasyonunu azaltır ve görevi zorlaştırır.
• İletişim: İletişim alt yapısının çökmesi, 112 acil sağlık merkezi ile sahadaki ekipler arasında iletişimin sağlanamaması görevi güçleştirir.
• Yönetim: Çok başlılık ve hatalı kararlar, planlama ve bilgi eksikliği, afete müdahale eden ekip sayısının aşırı fazlalığı veya eksikliği operasyonun başarısını ve sonuçlanma zamanını olumsuz yönde etkiler.
• Koordinasyon: Afete müdahale eden farklı kurum ve kuruluşlar arasında önceden belirlenmiş kural ve uygulamaların olmaması, özellikle yurt dışından gelen ekiplerle iletişimin sağlanamaması büyük sorunlara yol açabilir.
• Halkın Beklentileri: Afetzedelerin yakınlarına yeterli bilginin verilmemesi, göçük altında kalan kişilerin kurtarılması ve taşınması konularında problem yaşanabilir.
• Barınma ve Lojistik: Uzun süreli operasyonlarda eldeki stokların tükenmesi ve lojistik desteğin gecikmesi, uygun barınma alanlarının oluşturulamaması personelin moral ve motivasyonunu bozar ve hizmet sunumunda yetersizliklere yol açar.
• Araç Bakımı ve Akaryakıt: Ambulans ekipleri araçlarının bakımını düzenli yaptırmalıdır. Akaryakıt yetersizliği, ambulans ve tıbbi cihaz arızaları ekibin devre dışı kalmasına neden olur.
• Sağlık Sisteminin Yetersizliği: 112 acil çağrı merkezlerinin devre dışı kalması, hastaların sevk edileceği sağlık kuruluşlarının hasar görmesi veya yetersizliği, olay yerindeki tedavi alanında ve hasta acil servislerinde gecikmelere ve yığılmalara yol açar.
• Gönüllülerin Kullanımı: Gönüllü kişi ve kuruluşların eğitim ve bilgi eksiklikleri, olay yerinde kontrol altına alınamaması hizmeti zorlaştırabilir.
• Medya ve Tanıtım: Yazılı ve görsel basın ve sosyal medyada yer alan haberler, olay yerinde basının yoğun ilgisi çalışmaları güçleştirebilir.

AFETLERDE OLAY YERİ YÖNETİMİ (AMBULANS EKİPLERİ İÇİN)

Ambulans Servisi Yönetim Merkezi; “112 Sağlık Komuta Merkezi”

1.Olayı doğrulamak,

• Olay hakkında bilgi toplamak, (Yer, zaman, hacim, etkilenen bölgenin alanı, etkilenen insan sayısı, etkilenme biçimi, ulaşıma yolları neler vb.)
• Olayla ilgi görevlendirilecek ambulans sayısını ve çeşitlerini belirlemek, yönlendirmek,
• Olayın tipine göre ambulans ekipleri dışında harekete geçmesi gereken diğer kurumları belirlemek, olay hakkında bilgi vermek, yönlendirmek ve koordine etmek,
• Olayın ayrıntılarını üst yöneticilere bilgi vermekle görevlidir.

Olayın olduğu an ile Ambulans Servisine bilginin ulaştığı an arasında geçen zaman hasta ve/veya yaralılar için kaybedilen zamandır.  Ambulans ekipleri için olay süreci haber alma ile başlar. Olayı haber alan 112 Sağlık Komuta Merkezi hızla olayı değerlendirmeli ve reaksiyon zamanının olabildiğince kısa olması ve olaya etkin müdahalenin sağlanması için gerekli işlemleri gerçekleştirip sürdürmelidir. Olay yerine ilk ambulans ekibi ulaşana kadar olay yeri yönetimi (OYY) 112 Merkezinin sorumluluğundadır. Ülkemizde 112 Acil Çağrı Merkezleri İçişleri Bakanlığına bağlı ve her türlü acil çağrının karşılandığı bir merkez durumunda olduğu için sağlık çağrılarının değerlendirilmesi ve yönetilmesinde bazı güçlükler yaşanmaktadır.

2.Operasyon aşaması

• İlk ambulans ekibinin olay yerine ulaşması ile başlar ve ilk ambulans ekibi görevi devredinceye kadar OYY’ni üstlenir.
• OYY, olayın oluş şekli, büyüklüğü ve eldeki imkanlara göre oluşturulmalıdır.
• Olayın büyük ise birden fazla OYY ekibine ihtiyaç duyulacaktır.
• Tüm olaylarda hızlı ve en basit OYY ile başlanmalı olayın süre, biçim ve hasta/yaralı sayısına göre geliştirilmelidir.
• OYY karmaşık bir organizasyondur. Olay Yeri Sağlık Alanını kurmak, organize etmek ve yönetmek üzere “Olay Yeri Yönetim Ekibi” oluşturulur.

2.1. Olay Yeri Yönetim Ekibi; Aşağıda görevleri açıklanan sorumlulardan oluşturulur. Olayın büyüklüğüne göre bu ekip genişletilir veya küçültülür. Ekip küçültüldüğünde, ekip üyeleri birden fazla görevlinin sorumluluğunu üzerlerine alır.

• Olay Yeri Yöneticisi; Acil sağlık hizmetlerinin olay yerindeki sorumlusudur.Tıbbi tedavi , sevk ve kurtarma işlerini koordine eder.Gerektiğinde ek acil sağlık ekibi gereksinimini belirler.Olay yerindeki diğer ekiplerle koordinasyonu sağlar.Sağlık personelinin güvenliğinden sorumludur.Olayları kronolojik bir sırayla kayıt altına alır.Olayla ilgili üst yöneticilere bilgi ve değerlendirmelerini iletir.
• İletişim Sorumlusu; olay yerindeki tüm ekipler ve üst yönetim arasındaki iletişimin kesintisiz olarak sağlanmasından sorumludur.
• Lojistik ve Tıbbi Alan Sorumlusu; olay yerinde görevli tüm sağlık ekiplerinin lojistik ihtiyaçlarını sağlamakla ve olay yeri tıbbi alanının tümünün düzenini sağlamakla sorumludur.
• Triyaj Sorumlusu; olay yerine en yakın güvenli bölgede hasta/yaralıların tedavi önceliklerini belirlemek için triyaj alanı oluşturmak ve triyaj işlerinden sorumludur.
• Tedavi Sorumlusu; triyaj alanına yakın bir yerde Tıbbi Uç Nokta (TUN) oluşturulması ve gelen tüm hasta/yaralıların ilk tedavilerinin yapılmasından sorumludur.
• Hasta Sevk Sorumlusu; tedavileri yapılan hasta/yaralıların uygun hastanelere kara, hava ve deniz yolu ile ambulanslar ile sevkleri, Ambulans Toplanma ve Sevk Alanından sorumludur.

2.2. Olay Yerindeki Sağlık Hizmet Alanları;

• Sağlık Komuta Merkezi: Olay yerindeki tüm sağlık ekiplerini yönetmek ve koordine etmek içingüvenli bir bölgede kurulan mobil komuta merkezidir. Bu amaçla önceden her türlü donanımı sağlanmış bir araç, çadır veya konteyner kullanılabilir.
• Lojistik Alan: Olay yerinde görev yapan sağlık ekiplerinin ihtiyacı olan ekipman ve malzemenin toplandığı, saklandığı ve dağıtıldığı yerdir. Bu amaçla konteyner veya olay yerindeki mevcut bir bina kullanılabilir.
• Triyaj Alanı: Olay yerine en yakın güvenli bölgede oluşturulan alandır. Hasta/yaralıların triyajının yapıldığı yerdir. Olayın büyüklüğüne göre birden fazla yerde kurulabilir. Her triyaj alanının ayrı bir ekibi ve sorumlusu vardır. Triyajı yapılan hasta ve yaralılar aldıkları triyaj koduna gör yere serilmiş renkli bezler veya işaretlenmiş yerlerde bekletilir.
• Tedavi Alanı: Triyaj alanının yakınında hasta/yaralıların tedavilerinin yapıldığı yerdir. Tıbbi Uç Nokta (TUN) diye adlandırılan şişme UMKE çadırları buna en iyi örnektir. Kırmızı kodlu hasta ve yaralılar öncelikle bu alana taşınır. Mümkünse bu alanda kendi içinde kırmızı, sarı ve yeşil diye ayrılır.
• Hasta Sevk Alanı: Ambulansların toplandığı, hasta/yaralıların hastanelere nakledilmek üzere ambulanslara yerleştirildiği alandır.
• Ambulansların Toplanma Alanı: Olay yerine gelen ambulansların düzenli ve göreve hazır şekilde beklediği yerdir. Kara ambulansları yanında helikopter ve uçak ambulanslar için ayrı ayrı alanlar belirlenir.
• Ölü Toplama Alanı: Geçici morg alanı olarak da adlandırılabilir. Olay yerinden veya triyaj alanından gelen cesetlerin topluca bekletildiği yerdir. Bu alanın sorumluluğu varsa adli ve güvenlik personelinin sorumluluğundadır. Adli Tıp Uzmanı daha sonra bu ekibe katılır. Özellikle kimlik tespiti yapılamayan durumlarda (maden kazası, patlama ve yangın) bu alanın güvenliği ve cesetlerin korunması daha bir önem kazanır.
• Rehabilitasyon Alanı: Olay yerinin en gerisinde kurulan, olay yerinde görev yapan personelin dinlendirildiği alandır. Uzun süreli çalışmalarda kurulur. Fiziksel ve ruhsal olarak etkilenen sağlık personellerinin dinlendirildiği alanlardır. Gürültüden ve afetin sonuçlarından en az etkilenebilecek bir alanda oluşturulur.

Resim 10: Olay Yeri Sağlık Hizmet Alanları

SONUÇ

            Hastane öncesinde afet ve acil durumların yönetimi, afetlere müdahale aşamasındaki başarıyı belirleyen bir durumdur. Bu aşamada yapılan yanlışlıklar ve eksiklikler sabit ve mobil hastanelerdeki başarıyı da doğrudan etkiler. Afet sonrası hasta ve yaralıların tıbbi öncelikleri belirlenmeden yapılan rastgele hasta sevkleri, hastane önlerinde yığılmalara, kurtarılabilecek hastaların kaybedilmesine veya durumlarının daha da ağırlaşmasına neden olabilir. İşte tüm bu nedenlerle, hastane öncesi afet yönetimi konusunda hazırlıklı olmak için hastane afet ekipleri ile birlikte düzenli eğitim ve tatbikatların yapılması gerekmektedir. Afetsiz günler dileğiyle.

KAYNAKLAR