Yazar: Özlem Güneysel Acil Tıp maratonuna Marmara Üniversitesinde başladıktan sonra akademik yaşantısını Ümraniye ve Kartal Eğitim-Araştırma Hastaneleri; en son Maltepe Üniversitesinde sürdürmektedir. “Çok okuyan mı ? Çok gezen mi?” Sorusunun yanıtını deneyimleyerek bulmaya çalıştığından hala okur, hala gezer; yeni bir yaşam felsefesi olarak “okur-gezerliği” insanlığa yaymaya çalışmaktadır.
Bilişim çağı olarak da adlandırılan modern zamanlarda hepimizin iş yaşantısında kendimizi kötü hissettiğimiz ya da bunaldığımız olmuştur. Özellikle beyni ile çalışan meslek guruplarında bu durumlara daha sık rastlanmaktadır. 1970 yılların ikinci yarısında ABD Georgia Üniversitesinde çalışan PR Clance ve SA Imes’in dikkatini çeken “başarılarının tesadüf olduğunu ve bulundukları pozisyonu aslında haketmediklerini; bu durumun farkedilmesiyle birlikte sahtekar damgası yemekten çekinen” sıklıkla genç kadın öğrencilerinde öne çıkan bir duygudurum farkettiler.
Clance ve Imes; aynı kaygıların yalnızca öğrencilerde olmadığını ve iş yaşantısında yer alan başarılı kadınlarda da benzer duyguların varlığını araştırarak konuyu “Impostor / Sahtecilik Sendromu” adıyla literatüre yazdılar.
Başarılarının tesadüf olduğunu ve bulundukları pozisyonu aslında haketmediklerini düşünürler …
Konu uzun yıllar yalnızca psikiyatri / psikoloji dalının araştırma konusu olarak kalmışsa da bilişim çağının kendini yaşamın her alanında hissettirmesi ve iş yaşantısında kadınların daha fazla yer almasıyla birlikte popülaritesini ve yapılan çalışmaları artırdı. İkibinli yıllar ile birlikte Imposter Sendromu daha iyi anlaşılmaya ve tanımlanmaya başlandı; öyle ki 2004 Hellman-Caselman tanı kriterlerini spesifik olarak tanımladı.
- Başkalarını kandırdığı inancı
- Sahtekar olarak tanımlanma korkusu
- Başarısını yetenek, zeka veya beceriler gibi içsel niteliklere bağlayamama
Böylece Impostor Sendromu’nun güncel olarak her alanda görülebildiği ve yaşam boyu insidansının %70 ile oldukça yüksek oranlarda olduğu kabulü yaygınlaşmış oldu. Günümüzde gelişmiş ülkelerde daha sıklıkla tanımlanmakla birlikte özellikle tıbbın bir çok alanında fazlaca popülerleşmektedir.
Sendrom bir hastalığın patognomonik bulguları arasında bulunmuyor; “kendine empoze edilen başarı kriterlerini karşılayamamaktan kaynaklanan düş kırıklığı” (süreç uzadıkça da) genel anksiyete ve depresyona neden olabiliyor. Mükemmeliyetçi kişilik yapısına sahip bireylerde kendine zemin bulan sendrom, aile ve yakın çevrenin biçtiği rollerin benimsenmesi; buna bağlı olarak kişiyi başarının tesadüf olduğuna inanmaya itiyor.
Tanı kriterlerinin yanı sıra Imposter Karakteristiği olarak tanımlanan başka bazı özellikler de yer almaktadır.
- Impostor döngüsü
- Özel ya da en iyi olma gereksinimi
- Süper insan görünümü
- Yetkinliğin reddedilmesi
- Başarısızlık korkusu
- Başarıya dair korku ve suçluluk
Impostor Sendromunda başarı mutluluk getirmemekle birlikte; korku kaynağı, kendine kuşku ve başarıdan rahatsız olma gibi kısır döngülere ve sıkışmışlık hissine neden olabilmektedir. Kişiler sendromun özelliklerinden kaynaklanan yakınmalarla başvurmazlar; endişelerini “iyi gizlenen sır” olarak saklayan kişilik özelliklerine sahiptirler ve “bu durumu hiç bir şey değiştiremez” inancındadırlar.
Sendromun tedavisinde grup terapisinin oldukça etkin olduğu bildirilmektedir; aynı fenomene sahip bireylerin varlığının bilinmesi (yalnız olmama duygusu) ve başkasında aynı fenomene ait dinamiklerin, gerçek dışılıkların gözlenmesi farkındalığı önemli oranda artırmaktadır. Yanı sıra mentor / meslektaşlarla yakın ilişkide olmak korunmak anlamında önemlidir.
Ön planda tercih edilmemekle birlikte gerektiğinde antidepresan ve/veya anksiyolitiklerin kullanılabileceğini öneren otörler de bulunmaktadır.
Kaynaklar
- Clance PR, Imes SA. The Impostor Phenomenon In Hıgh Achıevıng Women: Dynamıcs and Therapeutıc Interventıon. PSYCHOTHERAPY: THEORY, RESEARCH AND PRACTICE V15, # 3, 1978.
- Chan M. Hellman & Tonia D. Caselman (2004) A Psychometric Evaluation of the Harvey Imposter Phenomenon Scale, Journal of Personality Assessment, 83:2, 161-166, DOI: 10.1207/s15327752jpa8302_10
- Mak KKL, Kleitman S and Abbott MJ (2019) Impostor Phenomenon Measurement Scales: A Systematic Review. Front. Psychol. 10:671. doi: 10.3389/fpsyg.2019.00671.
- Sakulku J, Alexander J. The Impostor Phenomenon. International Journal of Behavioral Science, 6,;1 2011:75-97.
