Çamaşır suyu yani “Sodyum hipoklorit” genellikle yüzey antiseptiği olarak kullanılmaktadır. Sodyum hipoklorit; ağartıcı ve dezenfekte edici olarak kullanılabilir. Hem ucuz olması hem de güvenlikli ambalajlar içinde satılması nedeniyle özellikle yaygın enfeksiyon veya salgın dönemlerinde daha da ön plana çıkıyor.
Halk arasında çamaşır suyu olarak bilinen Sodyum hipokloritte kimyasal olarak etkin klor oranı % 15 -16 civarındadır. Sodyum hipokloritte; çamaşır suyu imalatında, suların klorlanması ve arıtma sistemlerinde, dezenfektan olarak ve tekstilde ağartıcı olarak kullanılmaktadır. Sodyum Hipoklorit sıvı veya yarı akışkan olarak çamaşır suyu adıyla piyasada satılmaktadır.
Kullanım Alanları
· Evlerde ve diğer pek çok alanda zemin temizliğinde antiseptik amaçlı en yaygın kullanılan kimyasal ajandır.
· Sodyum Hipoklorit sıklıkla, sularda dezenfektan olarak ve farklı sektörlerde (tekstil) ağartıcı madde olarak kullanılmaktadır.
· En yaygın olarak kullanılan alanlardan biri de şebeke ve içme suyunun mikrobiyolojik arıtmasıdır.
· Havuz ve içme sularının dezenfeksiyonunda kullanılan kimyasalların başında Sodyum Hipoklorit gelir.
Toksisite ve Zehirlenme
Hipoklorik asit; sodyum hipoklorit suda eridiği zaman salınan en önemli aktif ajandır. Sudaki ayrışma pH- bağımlı ve zayıf asidik ortamda daha optimal olan bir reaksiyondur.
(a) Sodyum hipoklorit ile suyun kimyasal reaksiyonu.
(b) Sodyum hipoklorit ile amin’ in kimyasal reaksiyonu, sonuçta kloramin oluşur
(c) Sodyum hipoklorit ile bir asidin kimyasal reaksiyonu. Örneğin buradaki gibi hidroklorik asit ile birleşirse klor gazı oluşur.
Sodyum Hipoklorit, oksidan ajandır ve toksik etki oluşturması oksidan kapasitesine ve etkileştiği sıvının PH’ sına göre değişir. Etkileştiği sıvıya göre salınan gaz ile toksik etki görülebilir. Öte yandan lokal toksik etkileri cilt üzerinde ve mukus membranlarda korrozyon ile ortaya çıkar. Ortaya çıkabilecek hasarlar;
1. Sodyum Hipoklorit oksidan ajan olarak su ile hemen reaksiyona girebilir. Ağız, özefagus, mide ve solunum yollarında bu reaksiyon sonucunda hipoklorik asit oluşur. Asit ve oluşan serbest oksijen radikalleri hücresel proteinler parçalanarak sitotoksik hasar yaparlar.
2. Sodyum Hipoklorit ammonium bazlı ürünler ile reaksiyona girebilir. Örneğin temizlikte kullanılan ajanlar, yüzme havuzu dezenfektanları ammonium bazlıdır. Bu reaksiyon sonucunda kloramin gazı açığa çıkar. İnhale edilen kloramin solunum yollarındaki nem ile etkileşir. Solunum yollarında amonyak, hidroklorik asit ve serbest radikaller açığa çıkar. Solunum yollarındaki akut irritasyon ve astma benzeri tablonun nedeni bu gazlardır. Yüksek konsantrasyonlara ulaşıldığı zaman bu ajanlar kimyasal pnömonit, bronşiyal yanıklar ve ödeme neden olabilir.
3. Sodyum Hipoklorit bir asit ile reaksiyona girdiği zaman ise Klor gazı açığa çıkar. Bu asidik ürünler en çok temizleme amaçlı kullanılan asit bazlı solüsyonlardır. Klor gazının salınımı ve dağılımı pH’ ya ve hipoklorit konsantrasyonuna bağlıdır. Özellikle pH 2.4 altında olan güçlü asitler ile reaksiyon olduğu zaman hasar daha fazla olur. Klor gazı açığa çıkınca su ile reaksiyona girip hidroklorik ve hipoklorik asitleri oluşturur. Sonuçta solunum yollarında hücreler haraplanır, nekrotize olur. Klor gazı etkisi distal bronşlara kadar ilerleyebildiği için tüm solunum sisteminde yaygın nekroz gelişebilir.
4. Bir diğer patoloji de Sodyum Hipoklorit etkisi ile metabolik ve elektrolit bozuklukların görülmesi, metabolik asidoz ve hiperkloremi tablosudur.
Sodyum Hipoklorit ile zehirlenmeler; oral, inhalasyon ve deri veya mukozalardan temas ile olabilir. Ulaşılabilir deri ve mukoza temas noktaları bol su ile temizlenmelidir.
Oral Yoldan Alım
Zehirlenmeler, en sık bu yoldan alım ile görülür. Kokusu ve tadından ötürü fazla hacimli almak zordur. Sık ve az hacimli alımlarda minor gastrointestinal semptomlar görülür. Bulantı, kusma, ağız içinde ağrı, hematemez, ishal ve karın ağrısı oluşabilir. Az miktarda alınan sodyum hipoklorit ile striktür oluşması pek beklenmez. Ancak tanı ve tedavide endoskopik işlemler mutlaka yapılmalıdır. Oral yoldan alım sonrasında aspirasyon, solunum yollarında ödem, dispne ve solunum arresti de bildirilmiştir. Metabolik asidoz, hipernatremi ve hiperkloremi bazı nadir vakalarda bildirilmiştir.
Oral yoldan alım sonrası gastrik dekontaminasyon yapılamamalıdır. Aktif kömür tedavisi ise endoskopik görüntüyü bozar ve aktif kömür hipokloriti absorbe edemez. Gastrik lavajın erken saatlerde başvurularda bile kontrendike olduğunu unutmamak gerekir. Ağızdan sıvı alımı da durdurulmalıdır.
İnhalasyon Yoluyla Alım
İnhalasyon yoluyla sodyum hipoklorit zehirlenmesi hakkında daha az bilgi mevcut. En çok bildirilen semptomlar; üst hava yollarında irritasyon, bulantı veya kusma, gözlerde yanma, halsizlik, dispne, baş ağrısı ve burunda irritasyon hissi olarak tanımlanmıştır. Uzun dönem çamaşır suyu ile temizlik yapanlarda ise astım benzeri klinik bildirilmiştir. Burada esas problem farklı yüzey temizleyiciler ile karıştığı için klor gazı veya kloramin gazının salınmış olmasıdır. Hipoksi, pnömonit, trakeobronşit, pulmoner ödem ve solunum yetmezliği gibi daha ciddi etkiler de görülebilir. Ortam havalandırılarak temizlik yapılması bu yolla zehirlenmelere karşı en iyi önlemdir.
Genel Destek Tedavisi
Hastada korrozif hasar bulguları varsa; ağız içi yanıklar, orofaringeal veya abdominal ağrı, kusma, dispne, respiratuar distres, disfaji, salyada artış veya stridor varsa hastada fiberoptik endoskopi ve BT yapılmalıdır. BT intramural hasarın derinliğini anlamak için önemlidir.
Semptomatik tedavide respiratuar ve kardiyovaskuler takip önemlidir. Eğer belirgin solunum yetmezliği varsa erken entübasyon gerekebilir. Asid baz dengesi, nabız oksimetre, serum elektrolit takibi yapılmalıdır. Metabolik asidoz tablosunda sodyum bikarbonat tedavisi önerilmiştir ancak bu tedavinin hipernatremiyi artırma riski vardır. Temizlikte çamaşır suyu ile dezenfektan karışması sonucunda olan inhalasyon zehirlenmelerinde akciğer fonksiyonları kontrol edilmeli ve görüntüleme yapılmalıdır.
Sodyum Hipoklorit Kullanımı ve Zehirlenmesi Hakkında Genel Öneriler
- Özellikle Coronavirus salgını döneminde olduğu gibi pek çok salgın ve bulaş riski olan dönemde halk arasında çamaşır suyu olarak bilinen Sodyum Hipoklorit yüzey dezefeksiyonu için önerilmektedir.
- Çamaşır suyu doğru kullanıldığı zaman en güvenilir yüzey dezenfektanıdır.
- kaza ile ağızdan Sodyum Hipoklorit alanlarda kusturma yapılmamalı ve tıbbi destek verilmelidir.
- Sodyum Hipoklorit ile temizlik ve dezenfeksiyon yapıldığı zaman ortamın havalandırması yeterli olmadır ve başka temizlik ajanları ile karıştırılmamalıdır.
- Sodyum Hipoklorit zehirlenmesinde, eğer cilt ve mukozadan bulaş varsa, yıkama ve dekontaminasyon yapılmalıdır. Ancak oral yolla alımda esas tedavi endoskopik girişimlerdir.
Kaynaklar:
- Robin J. Slaughter, Martin Watts, J. Allister Vale, Jacob R. Grieve & Leo J. Schep The clinical toxicology of sodium hypochlorite, Clinical Toxicology, 2019; 57:5, 303-311, DOI: 10.1080/15563650.2018.1543889
- Gummin DD, Mowry JB, Spyker DA, et al. 2016 Annual Report of the American Association of Poison Control Centers’ National Poison Data System (NPDS): 34th Annual Report. Clin Toxicol (Phila). 2017;55:1072–1252.
- Satar S, Topal M, Kozaci N. Ingestion of caustic substances by adults. Am J Ther. 2004;11:258–261.
