Çığ Farkındalığı

• 18 Ocak 2021
• TATDsosyal
• çığ, çığ farkındalığı, doğa
• 674

Yazar: Faruk Danış

Asker çocuğu olarak dünyaya gelince gezmeyi ve gittiği her yerde yeni şeyler denemeyi alışkanlık haline getirmiş. Çocukluğunda Erzurum’da başlayan kar tutkusunun peşinden önce kayak sonra snowboard ile Palandöken’den Alp ’lere kadar kaymış bir gezgin, gittiği her yerde yeni tatlar arayan bir gurmedir. Hayallerinin peşinden koşarak doktor olmuş. Aksiyon tutkusunu ise konsol oyunları, Airsoft, BMW tutkusu ve Hacettepe Acil ile birleştirmiş.

Yakın zamanda maalesef hepimiz Van’da yaşanan felaket ile sarsıldık. Art arda meydana gelen iki çığ kazasında birçok vatandaşımız hayatını kaybetti. Öncelikle ülkemizin başı sağ olsun demek istiyorum. Ne yazık ki, afetler ancak gerçekleşip yaralanma ve ölümlere neden olunca önemseniyor. Aslında snowboard, kayak, trekking veya tırmanma gibi sporlar yapıyorsanız veya işiniz dolayısıyla yapanların yanında bulunmak zorunda kalıyorsanız çığ hakkında bilmemiz gereken şeyler var.

En önemli gerçek; çığ felaketine yakalanan insanların çoğu dengesiz kar yamaçlarında veya altında gezinerek çığın oluşumunu tetiklerler. Özellikle sporcu çığzedeler, sporlarında çok yetenekli olsalar bile genellikle çığla başa çıkmak için gerekli bilgi ve beceriye sahip değillerdir.

O zaman, çığ hakkındaki bilgi ve deneyimlerimizi paylaşmaya başlayabiliriz.

Çığ Tipleri

Çığ tipleri temelde ikiye ayrılır; Gevşek kar ve Levha çığ

Gevşek kar çığları (= nokta çığ)

Kar paketi; kalın, ince, sert, yumuşak, güçlü ve zayıf şeklinde farklı kar katmanlarından oluşur. Kar paketinde kohezyon (kar kristalleri arasındaki çekim kuvveti) olmayan ya da çok az olan durumlarda gevşek kar çığları oluşur. Bunlara nokta çığ da denilmektedir. Yüzey üzerinde veya yakınında bir noktadan başlayan ve ters V harfi şeklinde yamaçtan aşağı ilerledikçe daha fazla kar ve momentum toplayan bu çığ tipi kuru veya ıslak karda, kış veya yaz aylarında ortaya çıkabilir. Gevşek kar çığları kışın genellikle kar fırtınası sırasında veya sonrasında meydana gelir. Daha sıcak aylarda meydana gelen gevşek kar çığları genellikle erimenin veya yağmurun sonucudur.

Levha çığ (= tabaka çığ)

Bir kar tabakasının altındaki tabakadan kopup yokuş aşağıya doğru kaydığı, daha tehlikeli çığ tipleridir. En çok maruz kalınan çığ tipidir. Levha çığlar, birçok kar fırtınasının veya kuvvetli rüzgarların kar katmanları arasında zayıflıklar meydana getirmesi sonucu oluşur. Bazı katmanlar sıkılaşır ve güçlenir, bazıları ise zayıflar. Zayıf katmanlarla, güçlü katmanlar arasındaki noktalarda kohezyon zayıftır.

Üstteki kar tabakası alttaki tabakaya iyi bağlanmadığında genellikle bir kayakçı veya dağcı gibi bir tetikleyici etmen sonucu çığ ortaya çıkabilir. Levha çığlar nokta çığların aksine yüzeydeki bir noktadan başlamak yerine, tabaka boyunca yayılan kırık çizgisi ile daha derinden başlar ve çok daha geniş kar kütlesi içerir.

“Zirve heyecanın muhakeme gücünü bozmasına izin verme…”

Çığlara Katkıda Bulunan Faktörler Nelerdir?

Arazinin eğim açısı: Kayak yaparken veya tırmanırken eğim açılarına dikkat edilmelidir, çünkü çığlar en sık 30 ila 45 derece arasındaki eğimlerde görülür. Bu seyahatlerde kar testi yapmak için bir eğim ölçer bulundurmak önemlidir.

Arazinin eğim yönü: Kış aylarında, güneye bakan bir yamaçta kar kütlesinin güneşe maruziyeti sonrası yamaçtaki kar eriyip yoğunlaştığı için kuzeye bakan bir yamaca göre daha kararlıdır. Ancak ilkbahar ve yaz başında, güneye bakan yamaçlarda meydana gelen erime, ıslak kara sebep olarak çığ tehlikesi yaratabilir. Bu mevsimde kuzeye bakan yamaçlardaki karlar sıcak havadan dolayı eriyip yoğunlaştığı için daha güvenli hale gelir.

Arazi tehlikeleri: Kar paketlerinin dışbükey yamaçlarda, uçurum kenarlarında, kayalarda veya kornişlerin (bir sırt ya da bir dağın tepesinde ve olukların kenarları boyunca sarkan kar kenarı) altında kararsız olması muhtemeldir. Bir kayma sonrası karın toplanabileceği kase şeklindeki araziden kaçınmak önemlidir. 

Hava Durumu:

Yağış: Kar kütlesi kar yağışı, yağmur fırtınası sırasında veya hemen sonrasında daha az kararlılığa sahiptir, yani tehlikelidir. Kısa sürede yağan büyük miktarlarda kar çığ oluşumu için kırmızı bayraktır. Düşük dansiteli toz kar üzerine özellikle ıslak veya yoğun kar yağışı istikrarsız katmanlar oluşturabilir. Yağmur kar paketinin derinlerine sızıp karları ısıtmaya meyillidir. Ayrıca katmanlar arasında kayganlık sağlayarak çığ olasılığını arttırır.Rüzgar: Rüzgar kar dengesizliğinin bir başka nedenidir. Çoğu zaman süratli rüzgarlar yüzey karlarını bir bölgede toplar. Bu bölgeler çığ açısından risk taşır. Günboyunca rüzgarın yoğunluğuna ve yönüne dikkat edilmelidir.

Sıcaklık: Sıcaklıktaki dalgalanmalar kar paketinin stabilitesini bozar. Zemin ile yeni kar tabakaları arasındaki, farklı kar tabakaları arasındaki ve hatta hava ile kar tabakası arasındaki sıcaklık farkları kar kristallerinin oluşumunda değişikliklere neden olabilir. Tehlikeli bir kristal türü olan “hoar” diğer kar kristalleri ile kohezyon oluşturamaz. Granül şekere benzerliğinden dolayı “şeker kar” olarak da adlandırılan hoar herhangi bir derinlikle hatta farklı derinliklerde bulunabilir. Özellikle ilkbaharda ortaya çıkan bir diğer sorun ısınma nedeniyle ortaya çıkan ıslak karların çığ oluşumuna öncülük etmesidir.

“Bir risk gördüğün anda grubu uyar!”

İnsan Faktörleri: Arazi, hava ve kar paketi çığ olasılığında büyük katkı sağlarken; insan egosu ve duygularının da katkısı yadsınamaz. Grubun düşüncesinin kararınızı bulanıklaştırabileceğini ve karar verme yeteneğinizi bozabileceğini unutmamak gereklidir. Kanada’daki çığ uzmanlarının yakın zamanda yaptığı bir araştırmaya göre; “insan faktörleri” ve “arazi seçimi” çığ kazalarının önde gelen nedenleri olarak belirlenmiştir.

Potansiyel Tehlikeler ve Önlemler Nelerdir?

Bir çığ, saatte 200 km kadar hızlı olabilir. Sizleri ağaçlara ve kayalıklara kolaylıkla sürükleyebilir veya uçurumdan düşmenize sebep olabilir. Çığ ölümlerinin yaklaşık üçte biri travma nedeniyle olmaktadır. Travmadan sağ kurtulsanız bile, çığ altında kaldığınızda vücudunuzu kaplayan beton gibi bir kütle ile uğraşmanız gerekir. Toz kar, yokuş aşağı ilerlerken sürtünmeden dolayı ısınarak bir miktar eriyebilir ve sonrasında vücudunuzun etrafında yeniden donar. 

Çığ sırasında kar durmadan önce kendinize nefes alabileceğiniz bir alan oluşturmanız hayatta kalma şansınızı arttırır. Çığ yavaşladığında, durmadan hemen önce, ağzınızın önünde ellerinizle bir hava boşluğu bırakmaya çalışmalısınız. Bu kar altında daha uzun yaşamanıza yardımcı olabilir. Tabi ki; bu teknik bilgi arama kurtarma ekibinin ikinci bir çığ altında kalma olasılığı düşünülerek, alıcı modundan otomatik olarak verici moduna geçen cihazların tüm ekibinizde bulunduğu ve nasıl kullanılacaklarını bildikleri varsayımına dayalıdır. Bu noktadan sonra zamana karşı bir yarış başlar.

Çığ ölümlerinin %70’e yakını boğulma kaynaklıdır. Çoğu insan, kar altında 30 dakikadan fazla hayatta kalamaz. ‘‘AvaLung’’ adı verilen, ceket içine dikilebilen yeni bir solunum cihazı sayesinde bu süre 1 saate kadar uzatılabilir. Riskli bölgelerde kayan kayakçılar, kar motorcuları, tırmanışçılar, kurtarma ekipleri yanlarında AvaLung bulundurmalıdır.  

 Son olarak önemli ipuçları

• Kısa sürede yağan büyük miktarlarda kar çığ olasılığını arttırır!
• İlkbaharda ısınma nedeniyle ortaya çıkan ıslak karlar çığa yol açabilir!
• Bildiğiniz arazide risk alma olasılığınız daha yüksek olabilir. Ancak koşullar dakikalar içinde değişebilir. Tüm araziler ilk kez gelinmiş gibi değerlendirilmelidir!
• Her şey yolunda gitmediği halde, grubun genel iradesine karşı çıkmak istememeniz gereksiz risklere yol açabilir!
• Hedefe fazlasıyla bağlanmak, muhakeme gücünüzü bozabilir ve tehlikeyi görmenizi engelleyebilir! Dağcılıkta buna “zirve heyecanı” denir.
• Bir başkasının sizden önce aynı rotada seyahat etmesi rotanın güvenli olduğu anlamına gelmez!
• Derin, taze, toz kar çığ tehlikelerinin göz ardı edilmesine sebep olabilir!

Aklınıza takılan sorular için [email protected]

Galeri

---