Yazar: Dr. Öğr. Üyesi Dr. Melih İmamoğlu
Oda parfümleri hastanelerde, ofislerde, okullarda, otellerde, tuvaletlerde ve hatta evimizde sıkça kullandığımız ürünlerdir. Aerosol sprey, tütsü, kokulu mum, yağ, disk, jel gibi birçok farklı formda olan bu ürünlerde çeşitli kimyasal maddeler bulunmaktadır. Ancak bu kimyasal maddelerin tamamının, ürün içeriğinde yazmadığı bilinmektedir. ALshaer ve arkadaşlarının 2019 yılında ‘Journal of Environmental and Public Health’ dergisinde yayınlanan ‘Qualitative Analysis of Air Freshener Spray’ başlıklı yazısı üzerinden sprey oda parfümlerinin kimyasal içeriklerini sizlerle paylaşmaya çalışacağım.
Oda Parfümlerinin Gerçek Yüzü
Oda parfümlerinin asıl kullanım amacı, kapalı ortamlardaki rahatsız edici kokuları maskelemektir ve bu ürünler birçok alanda gelişigüzel şekilde kullanılmaktadır. İçeriklerindeki maddeler hoş bir ortam sağlayabildiği gibi aşırı kullanımları nedeniyle birtakım dezavantajlara da sebebiyet verebilirler. Bu ürünlerin içerdiği kimyasalların bir kısmı ürün etiketlerinde yazmamaktadır ve bazı kimyasal maddeler allerjen, irritan ve hatta toksik etkilere neden olabilmektedir.
Oda parfümlerinin ürün etiketlerinde bulunmayan asetaldehit, benzaldehit gibi aldehitler, aseton, benzen deriveleri, pinen, limonen ve cresol gibi farklı kimyasallar içerdiği ve bu maddelerin ciddi tıbbi etkilere neden olabileceği bildirilmiştir. Ayrıca oda kokularının içeriklerindeki benzil alkol, toluen, mirsen, ftalatlar, yapay misk, lilial ve linalol gibi volatil organik bileşenler nedeniyle astım atakları, mukozal semptomlar, infant hastalıkları, solunum problemleri ve migren baş ağrısı gibi çeşitli sağlık sorunlarına da neden olabileceği bilinmektedir.
Çalışma Dizaynı ve Sonuçlar
Niteliksel, kesitsel bir çalışma olan bu çalışmada, oda kokularının içeriğindeki toksik maddelerin tespit edilmesi amaçlanmış. Dört farklı markanın sprey formdaki oda kokuları yerel bir mağazadan alınmış, seçilen oda kokularının ikisi orta-yüksek fiyatta iken ikisi ise düşük fiyatlı olarak seçilmiş.
Oda kokularından elde edilen örneklerdeki volatil bileşenlerin ayrım ve analizi için gaz kromatografi/kütle spektrometri (GC/MS) üst katman tekniği kullanılmış. Analiz sonucunda elde edilen kütle spektrum pikleri, Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü 05 (NIST) kütle spektral kütüphanesi kullanılarak tanımlanmış.
Her bir sprey oda kokusu örneğinin analizi sonucu elde edilen kimyasallar arasında galaxolid, lilial, benzenmetanol, misk ketonu, butillenmiş hidroksitoluen (BHT) ve linalol izlenmiş. Tespit edilen her bir kimyasalın ayrı ayrı kromatogramları ve kütle spektrum pikleri figürler halinde sunulmuş (Figür 1, Figür 2). Ayrı bir tabloda da her bir sprey oda kokusu örneğinden elde edilen kimyasalların ürün etiketlerinde bulunup bulunmadığı gösterilmiş (Tablo 1).
Figür 1: Bir numaralı oda spreyinde bulunan galaxolidin kromatogramı
Figür 2: Bir numaralı oda spreyinde bulunan galaxolidin kütle spektrometrisi
(a) Oda sprey analizi (b) NIST11 kütüphane veri tabanı
Tablo: Sprey oda kokusu ürün etiketleri ve kimyasallar
Yorumlar
Oda kokuları içerisinde bulunan kimyasalların tamamı ürün etiketlerinde yazmamaktadır ve bu ürünlerde bulunan kimyasal maddelerin tam konsantrasyonları bilinmemektedir. Sentetik kimyasal maddeler içeren oda kokularının kontrolsüz ve sık kullanımı uzun dönemde sağlık problemlerine neden olabilir. Bu çalışmadaki asıl amaç oda kokularında bulunan kimyasal bileşenlerin tespit edilmesi olduğu için oda kokularının olası tıbbi etkilerinin değerlendirilmesi amacı ile herhangi bir test veya değerlendirme yapılmamış.
Değerlendirilen dört sprey oda kokusunun ikisinde tespit edilen lilial, duyarlı bireylerde allerjen etki gösterebilmekte ve kontakt dermatite neden olabilmektedir. Değerlendirilen dört oda kokusundan orta-yüksek fiyatta olan iki tanesinin içeriğinde tespit edilen galaxolid, bazı hormonlar ve kimyasal sinyallerle etkileşerek gelişimsel, reprodüktif, metabolik ve davranışsal problemlere neden olabilmektedir. Hem orta-yüksek hem de düşük fiyatlı oda kokularında tespit edilen benzil alkol olarak da bilinen benzometanol, kozmetik ürünlerde kullanıldığında irritan olabilen ve çeşitli problemlere neden olabilen bir kimyasaldır. Düşük fiyatlı oda kokularında tespit edilen BHT ve misk ketonunun östrojenik etkileri olduğu bilinmektedir. Düşük fiyatlı oda kokularında tespit edilen bir diğer kimyasal linalool, oksitlenmiş formda cilt reaksiyonlarına neden olabilen, oksitlenmiş formda değilse güvenilir olduğu kabul edilen bir kimyasaldır.
Son Söz
Bu çalışmada sprey formdaki oda kokularının ürün etiketlerinde yazmayan ancak ürün içeriğinde bulunan farklı kimyasallar olduğu gösterilmiştir. Üreticilerin oda kokularında bulunan bütün bileşenleri yazma zorunluluğu olmadığı için bu maddeler ürün etiketlerinde ‘parfüm’ veya ‘güzel koku’ olarak yazılmaktadır. İnsanlar oda kokularının istenmeyen ve belki de görünmez riskler içerdiğinin farkında olmalıdır; bu nedenle, hoş kokulu bir ortam sağlamak için doğal uygulamaların tercih edilmesi önerilmektedir.
Sanırım bu yazıyı okuduktan sonra hepimiz oda spreyi alırken bir kez daha düşüneceğiz.
Kaynaklar:
1.Ibrahim ALshaer F, Fuad ALBaharna D, Ahmed HO, Ghiyath Anas M, Mohammed ALJassmi J. Qualitative Analysis of Air Freshener Spray. J Environ Public Health. 2019;2019:9316707. Published 2019 Nov 5. doi:10.1155/2019/9316707
