Tanım
Klinik Toksikoloji, farmasötik ajanlar ile işyeri ve yaşadığımız ortamdaki toksik maddelere kaza ile ya da kasıtlı olarak maruz kalma sonucu ortaya çıkan akut ve kronik zehirlenmelerin önlenmesi, izlenmesi, değerlendirilmesi ve tedavisini kapsayan bir bilim dalıdır. Bu bilim dalında akut veya kronik olarak toksik bir maddeye maruz kalan kişilerde ortaya çıkan farmakokinetik ve farmakodinamik etkiler hücre düzeyinde ve klinik olarak araştırılmaktadır.
Önemi ve yeri
Modern teknolojinin gelişimiyle yaşamımıza giren yeni kimyasal maddeler ve farmasötik ürünler insanoğlunu bu ajanlara bağlı toksik etkilere daha fazla maruz bırakmaktadır. Ayrıca bilgi üreten gelişmiş ülkeler endüstriyel gereksinimlerini ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerden sağlama yoluna giderek toplumumuzun endüstriyel atıklara maruz kalması sonucu zehirlenme riskini artırmaktadır. Bu etkenlerin oluşturduğu akut ve kronik toksik etkilerin önlenebilmesi, tanı ve tedavilerinin rasyonel olarak yapılabilmesi yanı sıra bu konuda uluslararası bilime katkıda bulunacak multidisipliner araştırmaların yapılabilmesi “Klinik Toksikoloji” biliminin gelişmesi ile olasıdır.
Acil Tıp eğitimi özellikle Toksikoloji alanını kapsayan pek çok sorun ile ilgilenmektedir. Acil servislere gerek bireysel gerek de kitlesel olarak zehirlenmeye maruz kalmış pek çok vaka başvurmaktadır. Asistanlık eğitimi veren 3. Basamak tedavi merkezi olan hastanelere hem sahadan hem de diğer sağlık kurumlarından pek çok toksik madde alımı vakası gelmektedir. Ayrıca uzman düzeyinde 2. Basamaklara başvuran hastalara da öncelikle Acil Tıp uzmanları hizmet vermektedirler. Başvuran hastalar Acil Tıp Kliniklerinde en son 2008 yılında revize edilmiş olan American Association of Poison Control Centers (AAPCC) kurallarına göre ve Sağlık Bakanlığının hazırladığı tedavi rehberlerine göre tedavi edilmektedir. Hastalarda gerekli işlemlerden sonra klinik durumuna göre yatış ve takip gerekmektedir. Bu hastalara ilk işlemler sırasında hangi maddeye maruz kaldıklarını tespit etmek için ve daha sonra da maddenin vücuttan atılımını ve eliminasyonu takip etmek için analizlerin yapılması da gerekmektedir. Bu hastaların tanı ve tedavisinde önemli olan toksik analizlerin yapılabilmesi önemli bir referans merkezleri de kurulması gerekmektedir.
Klinik Toksikoloji hem tanı ve hem de tedavi yapılması için birden disiplini ve geniş altyapıyı gerekli kılar. Ancak en önemli unsur iyi eğitim almış ve toksikoloji konusunda klinik birikimi olan hekim yetiştirmektir. Şu anda yurtdışındaki eğitim modellerinin aksine Türkiye’ de Acil Tıp eğitimi yan dal olarak henüz Klinik Toksikolojiyi kapsamamaktadır. Ancak kısa bir zaman içinde başvurularımız ve gayretlerimizle bu hedefe de ulaşmayı planlıyoruz.
Türkiye Acil Tıp Derneği ilk hedef olarak tüm eğitim veren kurumlarda acil tıp uzmanlığı eğitim standartlarını oluşturmak, standardize etmek ve bunları en üst seviyeye çıkarmak ve acil sağlık hizmeti veren kurum ve kuruluşlarda kaliteli ve standart acil sağlık hizmeti sunumunu sağlamak amaçlarıyla kurulmuş herhangi bir kar amacı gütmeyen tamamen hizmet odaklı bir uzmanlık derneğidir. Klinik Toksikoloji Çalışma Grubunun kurulma amacı uzmanlık eğitimi sırasında ve sonrasında karşılaşılan toksikoloji olgularının tanı, tedavi ve dokümantasyon hizmetlerini kaliteli bir seviyeye çıkarmaktır.
Dünyada ve Türkiye’de Klinik Toksikoloji
Klinik Toksikoloji’nin dünyada, özellikle de Amerika Birleşik Devletlerinde (ABD) çok sayıda örnekleri bulunmaktadır. ABD’de Klinik Toksikoloji Yan Dal Uzmanlığı Tıpta Uzmanlık Eğitimi Akreditasyon Kurulu (Accredition Council for Graduate Medical Education) tarafından 1998 yılında resmi olarak kabul edilmiş ve o tarihten bu yana resmi olarak Klinik Toksikoloji yan dal uzmanlığı verilmektedir. Avrupa’da da Farmakoloji Anabilim Dalları içinde, Zehir Danışma Merkezleriyle birlikte çalışan, Klinik Farmakoloji ile birlikte ya da ayrı olarak Klinik Toksikoloji” bölümleri yer almaktadır. Türkiye’de ise “Klinik Toksikoloji” bilim dalı ilk örnek olacaktır. Ancak 2005 yılında Türk Farmakoloji Derneği içinde Klinik Toksikoloji Çalışma Grubu kurulmuş ve bu grup bilimsel aktivitelerini sürdürmektedir. Türk Farmakoloji Dermeği Klinik Toksikoloji Çalışma Grubu Yürütme Kurulu Başkanlığını Prof. Dr. Atilla Karaalp yapmaktadır.