Acil Tıp Asistanlığı ve Burn out Sendromu
Yoğun bir nöbet sırasında fiziksel yorgunluğumuzla mücadele ederken, stres ve tükenmişlik hissi ile dolduğumuz, işimizi sorguladığınız anları pek çoğumuz yaşamışızdır. Acil servis kalabalığı, zor hastaların yönetimi, kritik kararları hızlıca ve doğru şekilde alma gerekliliği, uzun çalışma saatleri, uyku düzensizliği, mesleki ilişkilerdeki bazı problemler ve iş yerindeki sorunların sosyal hayatımıza yansımaları … olarak uzayıp giden bu liste, bir bakmışız ki ‘Kafam yandı!’ diye düşünmemize sebep olmuş.
Freudenberger’e göre burn out; yorgunluk, aşırı zorlanma, isteksizlik ve bedensel şikayetlerle birlikte görülen bir tükenmişlik halidir. Belirtileri üç ana başlıkta kategorize etmek mümkündür. Duygusal tükenmişlik/çabuk yorulma, yabancılaşma ve düşük verimlilik/ yetersizlik duygusu ile seyreden, kişinin stres faktörlerine karşı baş edebilme konusundaki yetenek ve imkanlarına bağlı olarak ağırlığı ve başlangıcı etkilenen bir süreçtir. Pek çok branş için farklı rakamlar belirtilse de acil tıp hekimleri %30-%65 arasında değişen oranlarda tükenmişliği yaşamaktadır.1-2
İş verimliliğini ve kişinin yaşam kalitesini oldukça etkileyen bu sürece neden olan çeşitli faktörler söz konusudur. EMRA, bir çalışmada kadın asistanlarda stres düzeyi ve depresyonu daha yaygın saptamış, tüm asistanlarda asistanlık eğitimi süresince yıllara göre stres veya depresyonda anlamlı bir farklılık bulmamış, acil tıp uzmanlarının diğer uzmanlık alanlarından farklı olarak yaşadıkları mesleki stres ve depresyondaki farklılıklara dikkat çekmiştir.3 Yine ülkemiz sınırlarında yapılan bir Acil Servis çalışmasında kadın olmak ve düşük gelir elde etmek stres düzeyi için yüksek risk faktörü olarak saptanmıştır.4
Vardiya usulü çalışanlarda sirkadyen ritme uyumda zorluk ve uyku kalitesinde azalma burn outa yatkınlığı arttırmaktadır. 5 Mümkün olduğunca düzenli aralıklarda çalışmak, aynı saatlerde uyumak, gürültüsüz ortamda dinlenmek, gece nöbetleri sırasında kafeinli içeceklerin ve ağır gıdaların tüketimini azaltmak, egzersiz yapmak ve sağlıklı beslenmek biyolojik ritmin düzenlenmesinde katkı sağlayacaktır. Uygun dinlenme için izin sürelerinin de yeterli kullanılabilmesi iş memnuniyetini arttıran etmenler arasındadır.
İş sağlığı ve işyeri güvenliği de acil servis hekimlerinin stres düzeyine etkide bulunmaktadır. Riskli davranışlar gösteren hasta ve hasta yakınlarına sürekli maruziyet, acil servislerin farklı şiddet türlerine uğrama konusunda en yüksek orana sahip alanlardan biri olması ve çalışma alanında yeterli güvenliğin sağlanamaması hekimler için kaygıyı arttıran faktörler arasındadır. Marmara ÜTF Acil Servisinde yapılan ve 1300 sağlık çalışanı ile yapılan görüşmenin değerlendirildiği bir çalışmada 1128 (%86,8) sağlık çalışanın meslek hayatları boyunca en az 1 kez şiddete uğradığını bildirdiği rapor edilmiştir. 6 İhtiyaçlar hiyerarşisinin temel basamaklarından olan güvenlik gereksiniminin sağlanamaması kişiyi tükenmişliğe iten önemli bir nedendir. Asistan hekimler olarak yasal haklarımızın bilincinde olmak, meslek örgütlerinden hukuki destek almak, şiddete karşı çözümlerin içinde yer almak ve güvenlik hakkı için gerekli düzenlemeler açısından talepte bulunmak, bizleri çözüm noktasına bir adım daha yaklaştıracaktır.
Acil serviste kısa zamanda pek çok hasta değerlendirmek zorunda olan ve kritik hastaların tanı ve tedavisini ivedilikle sürdüren acil hekimleri için çalışılan yerin fiziki yetersizliği, yardımcı sağlık personelindeki eksikler, servis ve yoğun bakım yatış gereksinimi olan hastaların sirkülasyonunun sağlanamaması kimi zaman oldukça yıpratıcı olsa da hastalara duyulan empatiyi kaybetmemek, soğukkanlı davranmak ve karamsarlık hissedilen noktada acil servis şefleri ve ekiple paylaşımlarda bulunmak gereklidir. Etkin bir ekip çalışmasıyla stres duygusu paylaşıldığı gibi, sorunlara geliştirilecek çözümler çoğalacak ve tıbbi hata yapma korkusuyla oluşan kaygılar minimize edilecektir.
Acil tıpta stresle baş etme stratejileri için Schmitz ve arkadaşlarının önerileri 7
| Madde kullanımı | Aile ve sosyal bağları korumak
Mentor/program direktörü ile yılda iki kez görüşme yapmak Kişisel ve anonim geribildirimleri teşvik etmek Profesyonel destek almak
|
| Sirkadyen bozulma | Sağlıklı olmanın önemini vurgulamak
Egzersiz yapmak Vardiya değişimlerini aynı döngüde gerçekleştirmek
|
| Uyku yoksunluğu | Alkol ve kafein tüketimini sınırlamak
Dinlenmek için sessiz, karanlık bir alan seçmek Mümkün olduğunda şekerleme yapmak Yaşla birlikte gece vardiya sayısını azaltmak
|
| Malpraktis kaygısı | Uzmanlığımızın risk içerdiğini kabul etmek ve riskleri azaltmak
Kayıt tutmak (onam, gözlem notları…) Hastaları uygun takibe yönlendirmek
|
| Enfeksiyona maruziyet | Genel korunma önlemlerini uygulamak
İş sağlığını kaynak olarak kullanmak İşlemler sırasında uygun malzeme ve alanı sağlamak
|
| Beslenme ve yaşam | Hobi edinmek ya da var olan bir hobiyi uygulamak
Egzersiz için takvim oluşturmak İşleri eğlenceli tutmak ve ilgiyi korumak için rutininizi değiştirmek Grup aktivitelerine katılmak Çalışırken sağlıklı atıştırmalıklar, meyve ve sebze tüketmek Enerjinizi toplamak için vakit oluşturmak Çalışırken yeterli su içtiğinizden emin olmak
|
Akademik anlamda uzun ve kısa vadeli kariyer planları yapıp çalışma hedefleri koymak, stresle başa çıkmamızı arttıracağı gibi iş doyumu da sağlayacağı için tükenmişlikle mücadele etmemizde bize oldukça yardımcı olacaktır ve bu önerilere eklenebilir. Çalışma ekibiyle ya da dışarıdan arkadaşlarınızla başka bir konuda eğitim alma, meditasyon, spor ve sosyal etkinliklerde bulunmak da fayda sağlayacak öneriler arasındadır.
Şayet başa çıkma mekanizmalarımız yetersiz kalıyorsa profesyonel destek almayı da akıldan çıkarmamak gerekir. Unutmamalıyız ki kendimizi fiziksel ve psikolojik açıdan yeterli hissettiğimiz sürece kendimiz ve hastalarımız için verimli bir iş hayatı sürdüreceğiz. Yazımı noktalarken, Acil Tıp Asistan Birliği’nin bütün acil tıp asistanlarına ithaf ettiği bir başucu kitapçığı olan ‘Sağlıklı Yaşam Başlangıç Kılavuzu’na mutlaka göz atmanızı öneririm. Gerçek amacımızın insan gibi yaşamak olduğunu hiçbir zaman unutmayın.
Saygılarımla…
Dr. Büşra Sapmaz
EÜTF Acil Tıp ABD, ATAB 7. YK üyesi
Kaynakça
- Hoonpongsimanont W, Murphy M, Kim CH, Nasir D, Compton S. Emergency medicine resident well-being: stress and satisfaction. Occup Med (Lond). 2014;64(1):45-48.
- Takayesu JK, Ramoska EA, Clark TR, et al. Factors associated with burnout during emergency medicine residency. Acad Emerg Med. 2014;21(9):1031-1035.
- Whitley TW, Allison EJ Jr, Gallary ME, et al. Factors associated with stress among emergency medicine residents. Ann Emerg Med 1989;18:1157-1161.
- Erdur, B et al. “A Study of Depression and Anxiety among Doctors Working in Emergency Units in Denizli, Turkey.” Emergency Medicine Journal : EMJ 23.10 (2006): 759–763. PMC. Web. 30 June 2018.
- Houry D, Shockley LW, Markovchick V. Wellness issues and the emergency medicine resident. Ann Emerg Med. 2000;35(4):394-397.
- Eroglu SE, Onur O , Sagiroglu E, Denizbasi A, Akoglu H. Analysis of Violence in a Crowded Emergency Room. British Journal of Medicine & Medical Research, 3(4): 1208-1221, 2013
- Schmitz GR, Clark M, Heron S, et al. Strategies for coping with stress in emergency medicine: Early education is vital. J Emerg Trauma Shock. 2012;5(1):64-69.
