Bir Sanat Sergisi

• 5 Haziran 2020
• TATDsosyal
• Acil Tıp, iyilik hali, sanat, segi, wellness
• 489

Klinisyenin İyilik Halinin Anlatımları

Yazar: Tanju Taşyürek Bursa’da doğsa da kökleri Ege’ye dayanır. Bornova Anadolu Lisesi ve Ege Tıp mezunudur. Askerliğini Kara Harp Okulu revirinde yaptıktan sonra Ankara’da kalmıştır. Ana Çocuk Sağlığı Aile Planlaması Genel Müdürlüğü’nde çalıştığı yıllar siyasete, devlete ve tababete bakışında köklü değişiklikler yaratmıştır. Ankara 112’de başladığı acil serüvenini uçak ambulans ile göklere taşıdıktan sonra, İstanbul’a acil tıp uzmanlığı için iniş yapmış, Marmara Üniversitesi’nde uzmanlık eğitimini tamamlamıştır. Tarihte medeniyetlerin izlerini kovalamayı, Platon’un Akademia’lısını, Roma’nın Sezar’lısını, zeybeğin Aydın’lısını, tarihin İlber’lisini sever. Soyadınız gibi değilsiniz diyenleri tebessümle seyreder.

Yirmi yıl kadar önce yeni milenyuma hazırlanılırken sağlık alanında dönüşüm hedefleri içerisinde hastaların daha iyi bir hizmet alabilmeleri için yeni kurumlar ve kurallar dizisi inşa ediliyordu. Öncesinde uzun yıllar hazırlık çalışmaları yürütülen bu dönüşümün esas fikir merkezi Amerika Birleşik Devletleri idi. “Hiçbir ülke, hatta Amerika bile, sağlık harcamalarında bu yükü kaldıracak kadar zengin değildir” söylemiyle yürütülen çalışmaların merkezinde hizmet sunan ile hizmet alanın arasına hizmeti finanse eden bir kuruluş, SGK yerleşiyordu. Maliyetin ön plana çıkmaya başladığı bu yeni ufukta olması istenen etkiler için stratejiler geliştirilirken, bu etkilerin öngörülemeyen başka sonuçları henüz pratikte gün yüzüne çıkmamıştı.

Bugün gerek ABD’de gerek ülkemizde sağlık sisteminin değişen manzarası, klinik pratik ve klinisyen, öğrenci, hasta ve hasta yakınları üzerinde derin etkilere neden olmaktadır. Milenyum başında bir devlet politikası olarak planlanan projeler, Türkiye yakın siyasi tarihinde siyasi istikrar ve güç ile birleşerek ülke sağlık hizmet pratiğini dönüştürürken; artan iş yükü ve baskısı, klinisyenler için ezici bir iş talebi ve yetersiz kaynakların dengesizliğine katkıda bulunmuştur. Bu talep artışı ve kaynak yetersizliğinin yarattığı baskı, çalışanlar üzerinde fiziksel, psikolojik ve duygusal strese yol açmaktadır.

Bugün üzerinde pek çok çalışma yapılan ve tüm boyutları çok iyi bilinen tükenmişlik (burn-out) bir iş yeri sendromu olarak artık hasta güvenliğini ve sağlık hizmeti kalitesini tehdit eden bir boyuta ulaşmıştır. Duygusal tükenmişlik, yüksek depersonalizasyon (örn: sinizm) ve işyerinde düşük kişisel başarı hissi klinisyen, öğrenci, eğitmen, hasta ve hasta yakınlarını etkileyen, giderek büyümekte olan bir sorun olarak karşımızda durmaktadır.

Klinisyenin tükenmişliğinin, düşük iş performansı ve yüksek maliyet oranları (en uç), tıbbi hata ve sağlık çalışanlarının intiharına kadar çok geniş kapsamlı sonuçları olabiliyor. Öte yandan, sağlık çalışanının iyilik hali, hasta ile klinisyen arasındaki ilişkinin iyileştirilmesini, yüksek verimlilikte ve etkin çalışmayı desteklemektedir.

“Başka bir deyişle, sağlık çalışanlarının (doktorların, hemşirelerin, eczacıların, diş hekimlerinin, tıbbi stajyerlerin ve daha pek çoğunun) iyilik hallerine yatırım yaptığımızda herkes kazanıyor.” Bu amaca yönelik kurumsal işbirliği ile çözümler üretmeye yönelik raporlar oluşturulurken, sağlık çalışanlarının iyilik hallerinin geliştirilmesine yönelik farkındalık ve iyileştirme çalışmaları da beraberinde gerçekleştiriliyor.

ABD-Washington DC’de,  kar amacı gütmeyen bir araştırma kuruluşu olan Ulusal Tıp Akademisi (National Academy of Medicine – NAM), klinisyenlerin tükenmişliğinin ve duygusal esnekliğinin, duygusal dayanıklılığının (resilience), sağlıklı olmasının (well-being) neye benzediğini, nasıl göründüğünü ve hissettirdiklerini ifade etmek için sanatçıların becerilerine ve yeteneklerine başvurmak amacıyla çağrıda bulunmuş.

Klinisyen İyilik Halinin Anlatımı’nın (Expression of Clinician Well-Being) amacı, klinisyenlerin sağlık ve iyilik hallerinin önündeki engelleri, daha iyi bir gelecek amaçlayan çözümleri sanatın diliyle anlatmak, farkındalık yaratmak ve anlaşılmasını teşvik etmek olarak belirlenmiştir. Bu projeye ABD’de pek çok kuruluşta değişik pozisyonlarda çalışan çok sayıda sanatçı, değişik sanat eserleri ile katkıda bulunmuştur.

Sanat sergisindeki eserler klinisyen (73), beğenilen (7), hasta (11), organizasyon (7) ve diğerleri (23) olarak gruplandırılmıştır. Eserler sadece resimlerden değil, aynı zamanda şiir, anlatı, müzik eseri, fotoğraf gibi farklı türleri içermektedir. Sanatçılar eserlerinde neyi anlatmak istediklerini, eserlerini yaratırken ya da sunarken neyi düşündüklerini, hissettiklerini ve amaçladıklarını yazılı olarak anlatmıştır.

O zaman, sizleri bu eserlerin arasından seçtiklerimle oluşturduğum küçük bir sanat sergisinde yolculuğa çıkarmama ne dersiniz?

Sağ üst köşede “Zamanın girdabını” görüyoruz; bu çizimdeki her şeyin temelini oluşturmaktadır. Her şey zamanla sınırlıdır. Sağ orta ve altta: ev, aile ve çiçekler aile hayatını temsil eder. Sol altta: bilim, tıp ve eğitim. Sol ortada: Bir doktorun işi – klinik uygulamanın gerçekliği. Sol üstte: bilgi ağacı.

Hekimin duygusal dayanıklılığı ve duygusal esnekliği, aile dengesi ve zorlu işleri dengeleme yeteneğine dayanır. Omuzlarının üzerindeki ip; iş ve aileyi dengelemek için güç ve esnekliğin gerekliliğini temsil ediyor. Diğer yandan, üzerinde durduğu ip ise mesleğinin ve ailesinin beklentisini temsil ediyor Kaçınılmaz olarak ideal dengenin konumunu kaybedebileceği için, bir tanesine ya da diğerine fazla yaslanamaz. Omuzlarının üzerindeki ip onun kontrolünde iken; üzerinde durduğu ip maalesef ki onun kontrolünde değil. İpin üzerinde nasıl yürüdüğünü kontrol edebilir, ama ipi yerleştiren o değil. Halat çok sıkı veya çok gevşek olabilir, hangisi olursa olsun, ipi temsil eden talepleri belirleyen o değil, ama yürümek zorunda olan yine kendisi.

Özetle, belli bir süre içinde işini ve ailesini gücü sayesinde bütünleştirmeye çalışarak başkalarının beklentilerine bağlı olarak çizgisinde yürüyor. Hekimi bilgi ağacına bağlayan zincir, hayatındaki kalıcı bir faktördür. Başarılı olursa, bilgi ağacını geliştirip belirli bir kadranda durgun kalmaz. Mutluluk, iyi bir hekim olmayı ve aynı zamanda iyi bir anne ve eş olmayı dengeleme yeteneğine dayanıyor.

Birisi, tükenmişliğe uğradığında bundan nasıl kurtulur?

Hayatın kargaşası içinde bir sorunlu tepkide olduğu gibi, kendisiyle doğrudan yüzleşmenin ve dürüstlüğün iyileşme sürecinin kilit unsurlarından biri olduğuna inanıyorum. Bu resim kişinin kendine ve klinisyenin tükenmesine katkıda bulunan “şeylere” bakışını temsil ediyor. Dürüst olun, klinisyen tükenmişlik deneyimine karşı öfke, nasıl hissettirdiğine karşı öfke, bir şekilde zayıf iradeli olduğunuz fikrine karşı öfke, tükenmişliği tetikleyen strese karşı öfke duyuyor. Tükenmişliğin ve öfkenin arkasında, hayatın olduğunu, resimdeki karanlığın içinden gözüken daha açık parlak renkler gibi güzelliklerin olduğunu kabul edin.

Sonra, yeni bir yılda şarkı söylemek gibi, hepsinin gitmesine izin verin: Eskisiyle birlikte gitti.

Bir öğleden sonra, hastanede geçen çok yorucu bir günün ardından, bu manzarayı gördüğümde spor salonumun köşeli merdivenleri olan soyunma odasına tırmanıyordum. Hastaneler, doğaları gereği gürültülü ve kalabalıktır ve ben bu arka plandaki uğultuyu ne kadar içselleştirdiğimi onlardan uzaklaşana kadar fark etmemiştim. Bu an merdiven üzerinde, her şey mükemmel bir şekilde dengeli ve sakin görünüyordu ve ışık Vermeer’den (Johannes Vermeer, 1632-1675, ressam) bir şey gibi zengin ve canlı görünüyordu. Merdivenlerden tırmanmaya devam ederken, günün endişeleri yok olmaya başladı, hayal kırıklığı yerini derin düşünceyi teşvik eden nadir bir sessizliğe bıraktı.

Araştırmalar fiziksel aktivitenin tükenmişlik için bir canlandırıcı olabileceğini göstermiştir. Bu fotoğraf, spor salonunun benim iyilik halim ve öz bakımım için bir sığınak olduğuna dair olan duygularımı yansıtıyor. Şimdi bu fotoğrafı cep telefonumun arka planı olarak saklıyorum, böylece telefonumu her kontrol ettiğimde merdivenlerdeki o anı hatırlıyorum ve derin bir nefes alıyorum.

Doğuştan Huntington, Batı Virginia’lı ve bir hastane çalışanı olarak, opioid salgını gerçeği günlük hayatımın en ön saflarında yer alıyor.

Bu eser gözden kaçan ya da tanınmayan, yaygın olarak inanılanın aksine bağımlılığın sosyoekonomik süreç boyunca bireyleri etkilediği gerçeğini iletmeyi amaçlamaktadır. Sağlık çalısanları olarak, isteksiz ve yılmış olmak kolaydır. Bağımlılığın ahlaki bir başarısızlık veya seçenek olmadığını hatırlamalıyız; aksine, herkesi etkileyebilecek patofizyolojik bir durumdur. Kimse bağımlılığa karşı bağışık değildir!!

Eserlerin tamamına https://nam.edu/expressclinicianwellbeing/#/ internet adresinden ulaşabilirsiniz.