Acil Hava Yolu Yönetimi Sırasında İnsan Faktörleri

• Uzm. Dr. Sefer ÖZGÜR
• 25 Kasım 2023
• Genel
• havayolu, tatd
• 196

Yazarlar: Sefer ÖZGÜR / Mustafa Can GÜZELCE

Acil Hava Yolu Yönetimi Sırasında İnsan Faktörleri

      Acil serviste herhangi bir zamanda, eşsiz drama potansiyeli her zaman vardır. Hava yolunu yönetirken bireysel zorluklar öngörülemez görünebilir, ekip tartışmacı, ortam tehlikeli ve kültürel etkiler zorlayıcı olabilir. Acil tıp uzmanı, tehlikeli bir şekilde hasta müdahalesi yaparken, eşzamanlı olarak takımın hazırlıklı olmasını sağlamak, çoklu görev yapmak ve duygu dolu bir ortama mücadele etmekle görevlidir. Bu, acil hava yolunu yönetme ile ilgili insan faktörlerini kapsar. İnsan faktörleri, kriz kaynak yönetimi adı verilen genel bir terim kullanılarak ele alınabilir ve altı bölüme ayrılabilir: durumsal farkındalık, karar verme, iletişim, ekip çalışması, liderlik ve izleyicilik ve kaynak kullanımı [1].  

1) Durumsal farkındalık: Hava yolu yönetiminde, durum farkındalığı, hastanın klinik durumunu tanıma, hava yolunun zorluğunu değerlendirme ve olası komplikasyonları önceden tahmin etme sürecini içermektedir [2].  Basitçe ifade etmek gerekirse; durumsal farkındalık ipuçlarını tanıma (örneğin, hasta takipneik, hiperkapnik, bilincini kaybediyor); bu ipuçlarını bir araya getirme (örneğin, hasta solunum sıkıntısı yaşıyor); ve bu durumun nereye gittiğini tahmin etmedir (örneğin, hasta entübe edilmezse durumunun kötüleşebileceği anlamaktır) [1].  Zamanında ve uygun kararlar almak adına durum farkındalığı, uygun hava yolu cihazını seçme veya destek çağrısı yapma gibi kritik bir öneme sahiptir. Ancak, yorgunluk, dikkat dağınıklığı ve bilişsel yük gibi faktörler, durum farkındalığını tehlikeye atabilir [3]. İleri hava yolu sağlayıcısı, durum farkındalığını sürdürmeye dikkat etmeli ve kendi sınırlarının farkında olmalıdır.

2) Karar verme: Acil hava yolunun yönetiminde insan faktörlerinin önemli bir yönü bilişsel yanılsamaların rolüdür. Bilişsel yanılsamalar, bir kişinin karar verme sürecinde hatalara neden olabilen kısa düşünce yollarını ifade eder. Mesela, sağlayıcılar, belirli bir teşhis veya tedavi planına çok odaklanarak başka seçenekleri göz ardı edebilirler. Aynı zamanda, sağlayıcılar, önceki düşüncelerini doğrulayan bilgileri arama eğiliminde olabilir ve bu nedenle farklı bilgileri görmezden gelebilirler. Bu yanılsamalar özellikle yüksek stresli durumlarda, sağlayıcıların dikkatli analiz yerine sezgisel düşünceye güvenmesi durumunda riskli olabilir. Bilişsel yanılsamaların etkilerini azaltmak için sağlayıcılar, kendi hatalarının farkında olmalı ve farklı bakış açılarına ve bilgi kaynaklarına başvurmalıdır [3].

3) İletişim: İletişim, acil hava yolu yönetiminde başka bir kritik faktördür. Etkili iletişim, bakımı koordine etmek, bilgi paylaşmak ve herkesin koopere olduğundan emin olmak için temeldir. İletişim sorunları, hatalara, gecikmelere ve yanlış anlamalara neden olabilir ki bu da hasta güvenliği için ciddi sonuçlar doğurabilir [4]. Etkili iletişimi teşvik etmek adına hava yolu sağlayıcısı, açık ve anlaşılır bir dil kullanmalı, kritik bilgileri tekrarlamalıdır. İletişim aynı zamanda yüksek stresli durumlarda bile saygılı olmalı ve yargılayıcı olmamalıdır [5].

4) Takım çalışması: Başarılı acil hava yolu yönetimi için takım çalışması hayati bir öneme sahiptir. Hava yolu yönetimi genellikle doktorlar, hemşireler, solunum terapistleri ve paramedikler gibi birden fazla sağlayıcıyı içerir. Her takım üyesi, hasta için benzersiz beceriler ve bakış açıları sunar ve etkili takım çalışması, herkesin ortak bir hedefe doğru iş birliği yapmasını gerektirir. Takım çalışması, açık roller ve sorumluluklar, karşılıklı saygı ve açık iletişim içermelidir [6]. Takım üyeleri birbirlerinin güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olmalı ve geribildirim sağlamaya ve almaya istekli olmalıdır. Etkili takım çalışması, hasta sonuçlarını iyileştirebilir ve hataların ve olumsuz olayların riskini azaltabilir [7]. Havayolu takımının kooperasyonunu arttırmak ve ekip üyelerinin birbirini daha yakından tanıması adına düzenli olarak havayolu yönetim simülasyonları yapılabilir.

5) Liderlik ve izleyicilik: Liderlik, özellikle kimin ne yapabileceği belirsiz olduğunda veya üyelerin farklı önceliklere ve kişiliklere sahip olduğu durumlarda önemlidir. Hava yolunu yönetirken etkili bir lider, ne zaman doğrudan müdahale etmesi gerektiğini ve ne zaman geri çekilip görevlendirme yapması gerektiğini bilir. Liderler, aynı anda takımın güvenini kazanmalı, kabul edilebilir bir ortak zihinsel model sunmalı, bilgi akışını merkezileştirmeli, görevleri koordine etmeli ve duyguları kontrol etmelidir. Dolayısıyla liderlik, sadece daha fazla entübasyon deneyimi değil, aynı zamanda olgunluk ve içgörü gerektirir. Sağlık hizmetleri, becerikli izleyiciler olmadan işlev gösteremez. Açıkça, izleme, gelişmiş ve etkileyici bir beceridir. İzleyiciler, kendilerini yönetebilir ve duygusal zeka kullanarak herhangi bir anda ne yapabileceklerini ve ne katkıda bulunmaları gerektiğini anlayabilirler [1].  

6) Kaynak kullanımı: Acil hava yolunun yönetiminde bir diğer önemli faktör de kontrol listelerinin kullanımıdır. Kontrol listeleri, sağlayıcıların karmaşık bir prosedürde gerekli tüm adımları tamamladığından emin olmalarına yardımcı olabilen basit araçlardır. Kontrol listeleri, bakımı standartlaştırmaya, hataları azaltmaya ve takım üyeleri arasındaki iletişimi geliştirmeye yardımcı olabilir. Ancak, kontrol listeleri etkili olması için dikkatlice tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. Kullanımı kolay ve hava yolunun özel bağlamına uygun olmalıdır. Ayrıca, hava yolu sağlayıcı kontrol listelerinin kullanımında eğitilmeli ve etkinlikleri konusunda geri bildirim vermeye teşvik edilmelidir [2].

     Acil hava yolunun yönetiminde insan faktörlerini geliştirmek için başka bir önemli araç ise simülasyon eğitimidir. Simülasyon eğitimi, sağlayıcıları güvenli ve kontrollü bir ortamda gerçekçi senaryolarla eğitmeyi içerir [4]. Simülasyon eğitimi, sağlayıcıların durumsal farkındalık, iletişim ve takım çalışması gibi teknik ve teknik olmayan becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir. Ayrıca, simülasyon eğitimi, iyileştirme alanlarını belirlemede ve sürekli öğrenme ve gelişme kültürünü teşvik etmede yardımcı olabilir. Ancak, simülasyon eğitimi etkili olması için dikkatlice tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. Gerçekçi senaryolara dayanmalı ve geri bildirim ve değerlendirme imkanları sunmalıdır [8].

Bireysel faktörler: 

1. Stres ve diğer olumsuz fizyolojik olaylar: Stres, acil hava yolu yönetiminde kaçınılmaz bir parçadır. Hava yolu sağlayıcıları, baskı altında performans gösterme, hızlı kararlar alma ve duygularını yönetme becerisine sahip olmalıdır. Ancak, stres aynı zamanda performansı olumsuz etkileyebilir ve hatalara ve tükenmişliğe yol açabilir [3]. Düşük stres tolere edilebilir ve muhtemelen tercih edilirken, aşırı stres kısa vadeli performansı ve uzun vadeli sağlığı olumsuz etkiler. Baskı uygulandığında, performans üç ana durumla gerçekleşir: Yetersiz stres, optimal stres ve aşırı stres Aşırı stresle birlikte insanlar önemli ipuçlarını kaçırabileceğimiz anlamına gelir. Ezberlenmiş eylemler veya geçmişten gelenler, kolay erişilebilir ve tanıdık oldukları için baskın hale gelir. Örneğin; plan B’ye geçmenin zamanı çoktan geçmiş olmasına rağmen defalarca larinkgoskopi deneyebilir [1].  

        Diğer olumsuz fizyolojik durumlar hakkında, “I’M SAFE” akronimi kişisel düşünmeyi teşvik eder. Bu akronim, hastalık, ilaçlar, stres, alkol, yorgunluk ve duyguların etkilerini vurgular (illness, medicine, stress, alcohol, fatique, emotions) [1].  

• Bilişsel Hazırlık: Anatomik veya fizyolojik olarak hava yollarının ne zaman zor olacağını her zaman kontrol edemeyiz, ancak durumsal zorluğunu etkileyebiliriz [1].   Stresle başa çıkmak için hava yolu sağlayıcıları derin nefes alma, farkındalık ve olumlu öz konuşma gibi stres azaltma tekniklerini kullanmalıdır. Ayrıca, duygusal tepkilerinin farkında olmalı ve gerektiğinde destek aramalıdırlar. Kuruluşlar aynı zamanda hava yolu sağlayıcılarına geri bildirim oturumları, danışmanlık hizmetleri ve ‘iyi olma’ programları gibi kaynaklar sağlayarak destek olabilir [3, 7]. 
• Bilişsel Yanlılık: Bilinçaltındaki önceki deneyimler, hem başarılar hem de başarısızlıklar, inançları ve eylemleri etkiler. Aşırı stres altındayken, önceki yaptıklarımıza fazla güveniriz. Bu durum, karmaşık sorunlara aşırı basit çözümler sunarsa tehlikelidir [1].  

Takım faktörleri:

Acil durumlarda resüsitasyonun başlamasından önce geçen zamanın boşa harcanmaması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu süreçte Zero Point Survey (ZPS) adı verilen ve bilişsel hazırlığı artırmayı amaçlayan bir ön bilgilendirme (prebriefing) yapılması gerektiğini belirtmektedir [1].  

   “Plan yapmamak, başarısız olmayı planlamak gibidir” şeklinde bir iddia bulunulmuştur. Bir ön bilgilendirme mükemmel bir zaman sağlar.  Ön bilgilendirme ayrıca sadece ileri hava yolu sağlayıcısını değil, takımın da planı ve sonucu sahiplenmesine izin verir. Eğer kaos ortaya çıkarsa, önceden kabul edilmiş bir geriye dönüş planınız olur. Bu süreçlerin amacı, acil durumlar için bilişsel hazırlığı artırmak ve ekip çalışmasını optimize etmektir [1].  Düzenli aralıklarla yapılan solunum yönetimi simülasyonları da bu süreci destekleyecektir. 

     Sonuç olarak, insan faktörleri, acil hava yolu yönetiminde kritik bir rol oynamaktadır. Durum farkındalığı, iletişim, takım çalışması ve stres yönetimi, hasta güvenliğini sağlamak ve optimal sonuçlara ulaşmak için hepsi önemlidir. Acil hava yolu sağlayıcıları, bu faktörlerin farkında olmalı ve her alanda etkili performansı teşvik etmek adına çalışmalıdır. Böylece, en zorlu durumlarda bile hastalara yüksek kaliteli bakım sağlayabilirler.

Kaynaklar:

1. Walls, R. M., & Murphy, M. F. Sixth edition. Manual of emergency airway management. Lippincott Williams & Wilkins.
2. Hicks C, Petrosoniak A. The human factor: optimizing trauma team performance in dynamic clinical environments. Emerg Med Clin North Am. 2018;36(1):1-17.
3.  Nickson C. Human factors [Internet]. 2019. Accessed November 21, 2023 https://litfl.com/human-factors/
4.  Hearns S. Peak Performance Under Pressure: Lessons From a Helicopter Rescue Doctor. 1st ed. Anesthesia & Analgesia. Class Professional Publishing; 2019
5. Gillman LM, Widder S, Blaivas MKD. Trauma team dynamics. 2016;21-26.
6.  Leung C, Lucas A, Brindley P, et al. Followership: a review of the literature in healthcare and beyond. J Crit Care [Internet]. 2018;46:99-104.
7. Cohen TN, Cabrera JS, Litzinger TL, et al. Proactive safety management in trauma care: applying the human factors analysis and classification system. J Healthc Qual. 2018;40(2):89-96.
8. Duffy CC, Bass GA, Yi W, Rouhi A, Kaplan LJ, O’Sullivan E. Teaching Airway Management Using Virtual Reality: A Scoping Review. Anesth Analg. 2023 Jul 19. doi: 10.1213/ANE.0000000000006611. Epub ahead of print. PMID: 37467164.